NN 103/2025 (17.7.2025.), Odluka o donošenju kurikula za nastavni predmet Makedonski jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (model C)

MINISTARSTVO ZNANOSTI, OBRAZOVANJA I MLADIH

1431

Na temelju članka 27. stavka 9. Zakona o odgoju i obrazovanju u osnovnoj i srednjoj školi (»Narodne novine«, broj 87/08, 86/09, 92/10, 105/10, 90/11, 5/12, 16/12, 86/12, 126/12, 94/13, 152/14, 7/17, 68/18, 98/19, 64/20, 151/22 i 156/23) i članaka 6. i 17. Zakona o odgoju i obrazovanju na jeziku i pismu nacionalnih manjina (»Narodne novine«, broj 51/00 i 56/00), ministar znanosti, obrazovanja i mladih donosi

ODLUKU

O DONOŠENJU KURIKULA ZA NASTAVNI PREDMET MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA U OSNOVNIM I SREDNJIM ŠKOLAMA U REPUBLICI HRVATSKOJ (MODEL C)

I.

Ovom odlukom donosi se kurikul za nastavni predmet Makedonski jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (model C).

II.

Sastavni dio ove odluke je kurikul za nastavni predmet Makedonski jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (model C).

III.

Ova odluka stupa na snagu osmoga dana od dana objave u »Narodnim novinama«, a primjenjuje se za učenike osnovne i srednje škole od školske godine 2025./2026.

Klasa: 602-02/25-05/00016

Urbroj: 533-07-25-0001

Zagreb, 7. srpnja 2025.

Ministar
prof. dr. sc. Radovan Fuchs, v. r.

KURIKUL ZA NASTAVNI PREDMET MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA U OSNOVNIM I SREDNJIM ŠKOLAMA U REPUBLICI HRVATSKOJ
(MODEL C)

UVOD

Pred vama je kurikul[1](Na temelju Zakona o hrvatskom jeziku (NN, br. 14/2024.), u ovom dokumentu upotrebljava se pojam kurikul i njegove izvedenice. Prilikom navođenja srodnih dokumenata, koji su objavljeni prije stupanja na snagu Zakona o hrvatskom jeziku, u istom značenju zadržava se pojam kurikulum i njegove izvedenice.) nastavnoga predmeta Makedonskog jezika i kulture po modelu C (MJK). Kurikul je sastavni dio sustava kurikulskih dokumenata kojima se na nacionalnoj razini iskazuju namjere povezane sa svrhom, ciljevima, očekivanjima, ishodima, iskustvima djece i mladih osoba, s organizacijom odgojno-obrazovnoga procesa i s vrednovanjem.

Svi nacionalni kurikulski dokumenti oblikovani su s idejom o djetetu i mladoj osobi kao središnjemu sudioniku odgojno-obrazovnoga procesa. Djeci i mladim osobama, roditeljima, odgojno-obrazovnim djelatnicima kurikulski dokumenti jasno ukazuju na odgojno-obrazovna očekivanja i ishode koja postavljamo pred djecu i mlade osobe. Razvojni su i otvoreni dokumenti koje je moguće promijeniti kao odgovor na potrebe djece i mladih osoba, odgojno-obrazovnih djelatnika i ustanova, novih znanstvenih i tehnoloških spoznaja i onih proizišlih iz prakse. Nacionalnim kurikulima nastavnih predmeta određuju se svrha, ciljevi, struktura, odgojno-obrazovni ishodi i razine njihove usvojenosti, učenje i poučavanje, povezanost s drugim predmetima, odgojno-obrazovnim područjima, međupredmetnim temama i vrednovanjem usvojenosti odgojno-obrazovnih ishoda u predmetu.

Domene/koncepti u organizaciji predmetnoga kurikula čine strukturu sadržaja određenoga predmeta i protežu se tijekom cijeloga razdoblja poučavanja predmeta. Unutar svake domene/koncepta određeni su odgojno-obrazovni ishodi.

Odgojni-obrazovni ishodi predstavljaju jasne i nedvosmislene iskaze o tome što očekujemo od učenika u određenoj domeni/konceptu predmeta na kraju određene godine učenja. Određeni su kao poželjna znanja, vještine i stavovi koji se napredovanjem učenika u odgojno-obrazovnome sustavu usložnjavaju. Tijekom godina učenja ishodi čine zaokruženu i logičku cjelinu poučavanja i učenja u određenoj predmetnoj domeni/konceptu, odnosno ukupno iskustvo učenja u određenome predmetu, kao cjelina tijekom svih godina poučavanja i učenja.

Svaki je ishod oblikovan kao cjelina u kojoj uz oblikovani ishod slijedi njegova razrada, preporuke za njegovo ostvarivanje i opis razine njegove usvojenosti. Čitanje ishoda stoga mora obuhvatiti sve navedene komponente.

Razrada ishoda uključuje preciznije određene aktivnosti i sadržaje u okviru pojedinoga ishoda ili skupine ishoda. Za sve ishode određene su razine njihove usvojenosti. Opisi razina usvojenosti preciznije određuju dubinu i širinu svakoga ishoda i opisuju očekivana postignuća učenika na kraju određene godine učenja, čime se omogućuje kvalitetnije planiranje i provedba vrednovanja. Osim razrade samih odgojno-obrazovnih ishoda, u većini kurikula nastavnih predmeta navode se i preporuke za njihovo ostvarivanje. Od učenika se očekuje ostvarivanje svih odgojno-obrazovnih ishoda.

Poznata je izreka da »vrijediš onoliko koliko jezika govoriš«. Ipak, iako je danas važno govoriti barem jedan strani jezik, nikako ne bismo smjeli zanemariti ni svoj, materinski jezik.

Jezik je bitan dio kulturnoga, nacionalnoga, ali i osobnoga identiteta. Tim jezikom izgovaramo prve riječi, priče i pjesme, izražavamo svoje misli, osjećaje i doživljaje, njime govore naši roditelji i prijatelji. Iako materinskim jezikom ovladavamo u obiteljskome okružju, i njega je potrebno učiti.

Milosrđe na materinskom jeziku je naša dužnost i naše pravo. Dužni smo milovati svoj jezik zato što je naš, baš kao i naša domovina. Jedan narod koji je izgubio jezik izgleda kao čovjek koji se izgubio i ne zna kamo ide niti tko je! (K. P. Misirkov)

U neprestanoj utrci s vremenom i za profitom, čemu veći dio čovječanstva danas robuje, u eri globalizacije koja poništava mnoge posebnosti naroda i zemalja, zamjenjujući ih često upitnim vrijednostima, mnoge se kulture prepleću i razvijaju pod utjecajem drugih kulturnih obrazaca. Ipak, svaka od njih mora zadržati dio svoje autentičnosti. Suština duhovnoga razvoja jednoga naroda na najbolji se način razumije proučavanjem kulturne baštine i tradicije.

A. SVRHA I OPIS PREDMETA

Makedonci na prostoru Hrvatske imaju dugu tradiciju življenja u suživotu s većinskim hrvatskim narodom i pripadnicima drugih nacionalnih manjina. Žive na području velikoga broja županija, gradova i općina u Republici Hrvatskoj.

Sukladno Ustavnom zakonu o pravima nacionalnih manjina, Makedonci su jedna od dvadest dvije službeno priznate nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj. Južnoslavenski su narod, a njihova je matična država Republika Sjeverna Makedonija. Govore makedonskim jezikom i koriste se makedonskim ćiriličnim pismom. Zahvaljujući demokratskim načelima i visokim standardima zastupljenima u postojećim normativnim okvirima Republike Hrvatske, Makedonci u Hrvatskoj uživaju visoku razinu zaštite i ostvarivanja svojih manjinskih prava, koja se uglavnom temelje na dva ključna čimbenika: identitetu i integraciji.

U cilju dugoročnoga opstanka u svome nacionalnom i tradicionalnom identitetu Makedoncima u Hrvatskoj omogućeno je pravo na odgoj i obrazovanje na makedonskome jeziku i pismu kojim se služe, a ostvaruje se na temelju Ustava Republike Hrvatske i Ustavnoga zakona o pravima nacionalnih manjina te Zakona o obrazovanju na jeziku i pismu nacionalnih manjina.

Odgoj i obrazovanje ima iznimno važnu ulogu u očuvanju i razvijanju makedonskoga identiteta. Modelom C omogućit će se učenje makedonskoga jezika i kulture pod uvjetima i na način propisan posebnim programom o odgoju i obrazovanju na jeziku i pismu nacionalnih manjina koje donosi nadležno ministarstvo. Kurikul predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C namijenjen je učenicima pripadnicima makedonske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj, a nastava je istodobno otvorena i za ostale učenike koji žele naučiti makedonski jezik i upoznati makedonsku kulturu. Nastavni predmet Makedonski jezik i kultura po modelu C poučava se i uči u okviru jezično-komunikacijskoga područja kao jezik makedonske nacionalne manjine na svim odgojno-obrazovnim razinama. Predmet je u izravnoj vezi s društveno-humanističkim i umjetničkim područjem.

Struktura Kurikula nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C zbog kompleksnosti i preglednosti podijeljen je u tri međusobno povezane domene: 1. Razumijem, govorim, pišem; 2. Čitam i stvaram i 3. Ja sam – tradicija i kultura.

Područja se tijekom procesa poučavanja i učenja uzajamno isprepleću. Za svako područje određeni su odgojno-obrazovni ishodi koji su proizišli iz ciljeva. Kurikul također polazi od činjenice da je struktura učenika u razredima ili odgojno-obrazovnim skupinama vrlo heterogena, da je čine učenici različitoga predznanja, različite dobi, različite kulturne sredine i različitih interesa i obrazovnih potreba. Zbog toga su odgojno-obrazovni ishodi oblikovani dovoljno široko i učitelj/nastavnik prilagođava ih konkretnoj situaciji i svakomu učeniku, a vrednovanje ishoda provodi se uvijek u skladu s brojem godina učenja makedonskoga jezika i kulture.

Kratka oznaka predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C je MJK.

Po uspješnome završetku srednjoškolskoga obrazovanja učenici imaju mogućnost nastaviti školovanje na Filozofskome fakultetu, Odsjeku za južnoslavenske jezike i književnosti Sveučilišta u Zagrebu ili, ako to žele, u Republici Sjevernoj Makedoniji.

Studenti Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Rijeci mogu odabrati kolegije iz makedonskoga jezika, književnosti i kulture koje nudi Lektorat za makedonski jezik na Odsjeku za kroatistiku Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Rijeci, na preddiplomskome studiju Hrvatski jezik i književnost, na diplomskome studiju Hrvatski jezik i književnost te na Sveučilišnome diplomskom prevoditeljskom studiju (u okviru općega modula).

Jezik je naša jedina domovina. Sve dok ga čuvamo i njegujemo, možemo smatrati da imamo i domovinu. Kao kuća, kao dom, kao ognjište. (Blaže Koneski)

B. ODGOJNO-OBRAZOVNI CILJEVI UČENJA I POUČAVANJA PREDMETA

Predmet Makedonski jezik i kultura po modelu C omogućuje učenicima modeliranje i stvaranje vlastite vrijednosti, razumijevanje svoga podrijetla, kulture i običaja – upoznavanje kulturnoga nasljeđa te učenje jezika u govoru i pismu – govornom i pisanom komunikacijom na standardnome makedonskom jeziku.

Učenici:

1. razvijaju čitalačku pismenost, čitalačku kulturu i čitalačke navike na tekstovima različitih sadržaja i vrsta

2. komuniciraju pisano i usmeno služeći se makedonskim jezikom i pismom

3. upoznaju, njeguju, čuvaju i promiču makedonsku kulturu i baštinu kao dio nacionalnoga i kulturnoga identiteta u doticaju s pojedinim djelima makedonske književnosti, kazališne, filmske i ostalih umjetnosti, u skladu s dobi i interesima

4. poznavanjem i učenjem pridonose očuvanju materijalne i nematerijalne baštine svoga naroda te izgrađuju osobni identitet

5. uče o makedonskoj povijesnoj i kulturnoj baštini te geografskim obilježjima Republike Sjeverne Makedonije kao odrednicama osobnoga i nacionalnoga identiteta

6. kreativno se izražavaju likovnim, glazbenim i književnim stvaranjem, iskazuju svoj doživljaj umjetničkih djela, čime izgrađuju otvoreni duh za razumijevanje različitih kultura i načina života

7. osposobljavaju se za ulogu aktivnoga i odgovornoga građanina koji svojim aktivnošću u kulturnim programima, priredbama i manifestacijama makedonske nacionalne manjine u Hrvatskoj pridonosi njezinu očuvanju, a ujedno se potiče i na cjeloživotno učenje.

C. DOMENE U ORGANIZACIJI PREDMETA MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA PO MODELU C

Kurikul Makedonskoga jezika i kulture po modelu C podrazumijeva učenje o vlastitoj kulturi.

Predmet Makedonski jezik i kultura po modelu C uči se i poučava u tri međusobno povezane domene:

1. Razumijem, govorim, pišem

2. Čitam i stvaram

3. Ja sam – tradicija i kultura.

Poučavanje u svim trima domenama učenicima omogućuje sveobuhvatno razumijevanje makedonskoga jezika, razvijanje komunikacijskih sposobnosti i vještina te sposobnost učinkovitoga služenja jezikom u različitim situacijama. Učitelji i nastavnici koriste se raznovrsnim metodama i materijalima da bi učenicima približili sadržaje odgojno-obrazovnih ishoda svih triju domena na stručno i metodički primjeren način, a u skladu s dobi i interesima. U svim se domenama razvija jezično-komunikacijska kompetencija ovladavanjem jezičnih vještina slušanja, govorenja, čitanja, pisanja i prevođenja te njihovim međudjelovanjem uz stalni razvoj aktivnoga rječnika. Domene su, baš kao i predmet u cjelini, u izravnoj vezi s ciljevima društveno-humanističkoga i umjetničkoga područja.

Učenici razvijaju vještine izražavanja, kritičkoga mišljenja, kreativnosti te sporazumijevanja i međuljudskoga djelovanja. Jezičnom se komunikacijom izražava kulturno nasljeđe i prenosi kultura življenja, razmjenjuju se ideje, mišljenja i osjećaji te vrijednosti, norme i običaji makedonske zajednice.

Odgojni sadržaji i njihovo povezivanje s obrazovnim temama podupiru izgradnju nacionalnoga identiteta učenika. Učeći o svojim korijenima, učenici uče cijeniti svoj jezik i narod uz poznavanje i poštovanje onih koji ih okružju u sredini u kojoj žive i uče. Međukulturno obrazovanje teži razvijanju održivoga načina života u višekulturnome društvu izgradnjom razumijevanja, uzajamnoga poštovanja te dijaloga među pripadnicima različitih kultura. Sve tri domene zahtijevaju poznavanje vlastite kulture, preispitivanje duboko ukorijenjenih stavova, uvjerenja i pogleda na sebe i druge, čime se omogućuje primjeren razvoj sposobnosti gledanja iz perspektive drugih i drukčijih.

Bez jezika si nitko i ništa. (Vidoe Podgorec)

Izreka naglašava važnost jezične kompetencije i sposobnosti komunikacije u društvu. Jezikom se stvara identitet pojedinaca i skupine, pojedincu se omogućuje uključivost, pripadnost kulturi i društvu. Ova izreka podsjeća sve uključene u odgojno-obrazovni proces na važnost učenja jezika i razvijanja komunikacijskih vještina te važnost koju jezik ima u našim životima.

Tradicijska kultura neprocjenjiv je dio sveukupne kulture svakoga naroda, stoljećima čuvana i njegovana u okružju u kojemu je i nastala.

Tri međusobno povezane domene učenja i poučavanja nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C daju učiteljima i nastavnicima autonomiju da sami odabiru teme i podteme svakoga područja (jezičnoga, književnoga i kulturnoga) u skladu s uvjetima izvođenja nastave, a ponajprije u skladu s dobi i interesima učenika, u cilju pobuđivanja znatiželje i motivacije svakoga učenika za usvajanje novih spoznaja, znanja i vještina.

OPIS DOMENA

RAZUMIJEM, GOVORIM, PIŠEM

Svrha je domene Razumijem, govorim, pišem samostalna usmena i pisana komunikacija učenika makedonskim standardnim jezikom i ćiriličnim pismom.

U ovoj su domeni ključni aspekti jezične kompetencije oni koji se često primjenjuju da bi se procijenile sposobnosti i vještine učenika na makedonskome jeziku u skladu s dobi. Ova domena pruža cjelovitu sliku o tome koliko učenik funkcionalno rabi jezik na svim razinama, od razumijevanja do komunikacije i izražavanja.

Učenici se osposobljavaju za uspješno služenje književnim jezikom u različitim oblicima njegove pisane i usmene upotrebe i u različitim komunikacijskim situacijama: govornik, slušatelj, sugovornik.

Ovladavanjem osnovnim zakonitostima makedonskoga jezika potiče se i ljubav prema materinskome jeziku, potreba njegova njegovanja i unapređivanja, kao i razumijevanje važnosti književnoga jezika za život zajednice makedonske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj, ali i za osobni razvoj. Učenik doživljava jezik kao niz mogućnosti koje mu služe u izražavanju, ali i u životu.

ČITAM I STVARAM

Domena Čitam i stvaram, podjednako kao i ostale dvije, predstavlja važan aspekt jezične kompetencije, posebno u kontekstu razvijanja sposobnosti čitanja i pisanja. Ova domena uključuje sve vještine povezane s razumijevanjem pisanoga jezika, kao i sposobnost stvaranja pisanjem.

Ova se domena temelji na različitim vrstama polaznih tekstova, književnih i neknjiževnih. Tekstovi su sastavni dio svakodnevnoga života, pa je svrha ove domene upoznati učenike s njihovim različitim vrstama i oblicima te književnim stvaralaštvom makedonskih književnika. Osim razvijanja čitalačke sposobnosti, sposobnosti interpretacije i vrednovanja književnoga i neknjiževnoga teksta, cilj je i razvoj kreativne verbalne i neverbalne komunikacije, kritičkoga mišljenja i vlastitoga stvaralaštva. Usavršavanjem tehnike čitanja i poticanjem pozitivnoga odnosa prema čitanju učenici će razvijati razumijevanje, vrednovanje i tumačenje različitih autorskih tekstova makedonske nacionalne književnosti, njihovo interpretiranje te izražavanje vlastitih stavova i razmišljanja. Čitanje tekstova na materinskome jeziku, osim što obogaćuje duh i razvija vokabular, pozitivno utječe na odnos učenika prema čitanju općenito. Upoznavanjem učenika s književnim stvaralaštvom makedonskih književnika razvija se osobni, nacionalni i kulturni identitet te njegovo razumijevanje u kontekstu.

JA SAM – TRADICIJA I KULTURA

Domena Ja sam – tradicija i kultura odnosi se na poučavanje, učenje i razumijevanje jezika u kontekstu njegovih kulturnih i tradicionalnih aspekata. Ova domena podrazumijeva istraživanje jezične raznolikosti, običaja, vjerovanja i kulturnih normi koje su povezane s Makedoncima.

Svrha je ove domene omogućiti učeniku uspoređivanje obilježja svoje uže okoline, mjesta i zavičaja u kojemu živi s onima u Makedoniji. Učenikovo iskustvo i interes polazišta su učitelju i nastavniku za izbor sadržaja i metoda u oblikovanju odgojno-obrazovnoga procesa. Učenik stječe spoznaje o uzrocima i posljedicama vremena i prostora na običaje i način života, a izloženošću umjetničkim djelima nacionalne kulture, u skladu s dobi, razvija estetsku zrelost i kritičnost. Učenik proučava, istražuje, upoznaje i opisuje povijesne i važne ličnosti, razdoblja i događaje te upoznaje geografska obilježja i prirodnu raznolikost Makedonije. Integrirana nastava omogućuje upoznavanje i prihvaćanje sebe kao pojedinca s određenim identitetom u interakciji s okolinom te razvija spremnost za izazove koje donosi život u višekulturnoj zajednici i Europi bez granica. Odabrane teme omogućuju razvoj cjelokupne osobe i shvaćanje sintagme živjeti različitosti.

D. ODGOJNO-OBRAZOVNI ISHODI

Domene Razumijem, govorim, pišem, Čitam i stvaram i Ja sam – tradicija i kultura sastavni su dijelovi kurikula nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C i čine jedinstvenu i nedjeljivu cjelinu čiji se odgojno-obrazovni ishodi međusobno prožimaju i dopunjuju. Odgojno-obrazovni ishodi svih triju domena ostvaruju se usporedno, na temelju istih jezičnih sadržaja.

Odgojno-obrazovni ishodi jasni su i nedvosmisleni iskazi očekivanja od učenika u određenoj domeni predmeta Makedonski jezik i kultura u pojedinoj godini učenja i poučavanja.

Ishodi se postupno razvijaju po razredima. Predloženu razradu ishoda svaki učitelj i nastavnik autonomno oblikuje, dopunjuje i razrađuje sukladno dobi, sposobnostima, potrebama i interesima učenika uvažavajući pritom njihovo prethodno znanje i iskustvo o sadržajima poučavanja. Učitelj/nastavnik samostalno, stručno i metodički primjereno planira i oblikuje konkretne aktivnosti i sadržaje, odabire ili samostalno izrađuje materijale za učenje, primjenjuje strategije i metode poučavanja i potiče učenike na odabir strategija učenja kojima će najučinkovitije ostvarivati zadane odgojno-obrazovne ishode.

Ishodima se odgovara na najvažnije pitanje u cijelome odgojno-obrazovnom procesu: što učenici znaju, mogu učiniti i koje stavove/vrijednosti imaju razvijene u određenoj odgojno-obrazovnoj razini obrazovanja (razredu).

Ishodi se određuju kao znanja, vještine, sposobnosti, stavovi/vrijednosti koje učenik stječe tijekom svoga školovanja.

Odgojno-obrazovne ishode čine: oblikovani ishod, njegova razrada i razine njegove usvojenosti. Dio je ishoda i preporuka koja sadržava upute za njegovo optimalno ostvarivanje.

Razrada odgojno-obrazovnih ishoda podrazumijeva preciznije određene aktivnosti i sadržaje u okviru svakoga od navedenih ishoda. Sadržaji kojima se ostvaruju odgojno-obrazovni ishodi iz domene Čitam i stvaram polazni su tekstovi na makedonskome jeziku, različitih vrsta i funkcionalnih stilova, a književni su tekstovi predloženi iza tablice ishoda. U odabiru polaznih tekstova učitelj/nastavnik nužno uvažava dob i interese učenika te nudi mogućnost izbora (nudi se više različitih polaznih tekstova).

Od učenika se očekuje ostvarivanje svih odgojno-obrazovnih ishoda, no učenik će svojim učenjem, aktivnošću, sposobnostima i vještinama pojedinim ishodom ovladati na svojoj razini. Nužnost je da u navedenome procesu učenikova učenja učitelj/nastavnik vodi brigu o tome da u procesu poučavanja učenik jest u središtu odgojno-obrazovnoga procesa.

Razine usvojenosti odgojno-obrazovnoga ishoda opisno određuju širinu znanja, dubinu razumijevanja i stupanj razvijenosti vještina u četirima kategorijama (zadovoljavajući, dobar, vrlo dobar i izvrstan). Ovdje se nalazi samo razina usvojenosti »dobar«, u skladu s dogovorenom metodologijom za izradu dokumenta.

Osnovna škola

RASPORED JEZIČNIH SADRŽAJA PO RAZREDIMA

Srednja škola

RASPORED JEZIČNIH SADRŽAJA PO RAZREDIMA

E. POVEZANOST NASTAVNOGA PREDMETA MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA – MODEL C S OSTALIM PODRUČJIMA, MEĐUPREDMETNIM TEMAMA I OSTALIM NASTAVNIM PREDMETIMA

Makedonski jezik ključno je nastavno područje predmeta, ali i bitan element u širemu kontekstu obrazovanja. Dublje i šire poznavanje jezika omogućuje i kvalitetnije povezivanje sadržaja drugih nastavnih predmeta. Učenjem makedonskoga jezika učenici razvijaju komunikacijske vještine, bolje razumiju kulturu i povijest Makedonije, razvijaju sposobnosti analiziranja i interpretiranja tekstova. Osim toga, makedonski jezik ima važnu ulogu u očuvanju identiteta i kulturnoga nasljeđa makedonskoga naroda.

Pripadnici nacionalnih manjina svoje ustavno pravo na odgoj i obrazovanje ostvaruju trima osnovnim modelima (A, B i/ili C model) i posebnim oblicima školovanja.

Predmet Makedonski jezik i kultura – model C dio je jezično-komunikacijskoga područja i podrazumijeva usvajanje znanja o sebi i drugima, odgovornoga ponašanja prema pripadnicima drugih jezika i kultura, uvažavanje različitih vrijednosti, uvjerenja i ponašanja te svijest o nužnosti suzbijanja svih vrsta stereotipa, predrasuda i diskriminacije. Učenici stječu znanje na standardnome makedonskom jeziku, razvijaju čitateljske interese, literarne sposobnosti i sposobnost kritičkoga pristupa. To je područje najvažnije zato što je jezik podloga svim ostalim područjima.

Usvajanjem odgojno-obrazovnih ishoda nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura – model C učenik razvija komunikacijsku kompetenciju kako bi se osnažio za suočavanje s novim životnim situacijama. Time se ostvaruje i veza s društveno-humanističkim područjem. Učenjem o povijesti makedonskoga naroda pridonosi se razumijevanju procesa koji su oblikovali čovječanstvo do danas, procesa koji utječu na oblikovanje osobnoga i kolektivnoga identiteta, razvoj vještina razmatranja konteksta, sagledavanja događaja iz različitih perspektiva.

Povezanost s umjetničkim područjem ostvaruje se povezivanjem s pojedinim ishodima likovne kulture i glazbene kulture i umjetnosti. Tim sadržajima učenici bogate i oplemenjuju sliku o sebi i svijetu, razvijaju kreativnost kao način razmišljanja i djelovanja. Kod učenika se njeguju individualne sposobnosti, potreba za likovnim izražavanjem tradicionalnim likovnim tehnikama, postupcima i materijalima kao i suvremenim vizualnim medijima.

Učenjem o glazbi i aktivnostima u kulturnome životu svoje sredine i manjinske zajednice učenicima se omogućuje sudjelovanje u očuvanju, prenošenju, obnavljanju i širenju kulturnoga nasljeđa.

U domeni Ja sam – tradicija i kultura očituje se povezanost s nastavnim sadržajima predmeta Priroda i društvo, Povijest i Geografija, što Makedonski jezik i kulturu povezuje s prirodoslovnim područjem.

Međupredmetne teme osmišljene su da bi omogućile intergraciju različitih nastavnih predmeta i promovirale interdisiplinarno učenje.

U predmet Makedonski jezik i kultura integrirane su sljedeće međupredmetne teme: Učiti kako učiti, Građanski odgoj i obrazovanje, Osobni i socijalni razvoj, Uporaba informacijske i komunikacijske tehnologije. Druge međupredmetne teme ostvaruju se izborom sadržaja na makedonskome jeziku.

Razvijanjem odgovornosti, društvenoga i vlastitoga identiteta, tolerancije, uvažavanjem različitosti i usvajanjem znanja o ljudskim pravima i odgovornostima predmet je povezan s Građanskim odgojem i obrazovanjem.

Poveznica s međupredmetnom temom Osobni i socijalni razvoj ostvaruje se poticanjem na prihvaćanje odgovornosti, sudjelovanjem u javnim nastupima, suradnjom s drugima, upravljanjem vlastitim emocijama i ponašanjem, razvijanjem empatije, uvažavanja i prihvaćanja različitosti.

U svrhu traženja informacija, dijeljenja i objavljivanja sadržaja te zadovoljavanja kulturnih potreba, komunikacijska tehnologija omogućuje različita iskustva učenja, pridonosi razvijanju odgovornosti i vlastitoga integriteta.

Makedonski jezik i kultura po modelu C sadržajno je i metodološki blisko povezan s predmetom Hrvatski jezik te sa stranim jezicima, a integriranim poučavanjem jezika i sadržaja učenje je svrhovitije. U kasnijim ciklusima takav je način rada još potrebnije usklađivati s interesima i potrebama učenika ovisno o njihovim obrazovnim potrebama i/ili mogućim profesionalnim putovima.

S obzirom na to da je makedonski jezik jezik makedonske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj, moguće je i preporučuje se ostvarivati različite projekte, programe i suradnju s udrugama, što će, među ostalim, pridonijeti poticanju svjesnosti o potrebi i važnosti cjeloživotnoga obrazovanja. Zbog bliske povijesne, ali i suvremene povezanosti Republike Hrvatske i Republike Sjeverne Makedonije, makedonski je jezik sredstvo kojim omogućujemo ekonomsku i obrazovnu mobilnost mladih, kao i drugih građana Republike Hrvatske.

Makedonski jezik omogućuje učenicima da integriraju znanje iz različitih predmeta, razvijaju kritičko mišljenje i prepoznaju međusebne veze između različitih znanstvenih disciplina. Takvim interdisciplinarnim pristupom učenici stječu seobuhvatnije razumijevanje različitih tema i primjenjuju svoje vještine u svakodnevnim situacijama, što pridonosi njihovu cjelokupnom obrazovanju i razvoju.

F. UČENJE I POUČAVANJE NASTAVNOGA PREDMETA MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA – MODEL C

Učenje i poučavanje nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura po modelu C može biti izazovno, ali je važno za održavanje veza s domovinom. Stoga učitelji i nastavnici poučavanjem nužno trebaju osiguravati poticajno i podržavajuće okružje za učenike. U vezi s poučavanjem predmeta Makedonski jezik i kultura bitno je naglasiti da sve domene, sadržaje i ishode valja međusobno povezivati i usklađivati da bi se u što većoj mjeri osigurala cjelovitost i povezanost učeničkoga iskustva tijekom učenja.

Za što kvalitetnije ostvarivanje opisanih ciljeva nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura – model C, bitno je u procesu poučavanja osmisliti sadržajno primjerene i učeniku zanimljive, otvorene i integrirane metodičke scenarije učenja s različitim aktivnostima koji potiču interes, daju konkretan smisao onomu što se uči i omogućuju učeniku primjenu u stvarnim životnim situacijama.

Strategije učenja, metode i oblici učenja i poučavanja povezuju se s ishodima domena Razumijem, govorim, pišem, Čitam i stvaram i Ja sam – tradicija i kultura.

U prvome razredu nastave Makedonskoga jezika i kulture nije zastupljeno pisano izražavanje jer učenici makedonske nacionalnosti pohađaju nastavu na hrvatskome jeziku i prvo usvajaju latinično pismo. Nakon obrade latiničnoga pisma počinje se s pisanim izražavanjem. Učenje makedonskoga govora s elementima nacionalne kulture u prvome i drugome razredu treba se odvijati putem igre i učeniku mora predstavljati zadovoljstvo, a ne obvezu jer su djeca u ovoj dobi sposobna vjerno reproducirati ono što čuju.

Nastava mora biti organizirana tako da se svakomu učeniku omoguće što češće verbalne aktivnosti jer se samo na taj način može produktivno ovladati govorom. U ostvarivanju tih zadataka učitelj mora maksimalno motivirati učenike koristeći se odgovarajućim audiovizualnim nastavnim sredstvima, ilustracijama, filmom, slikama, fotografijama, televizijskim emisijama. Učitelj treba poticati učenike da i oni pronalaze izvore kao moguća nastavna sredstva povezana s temom koja se obrađuje (razglednice, slikovnice, slike, zemljovide, tradicijske predmete, crteže).

Upoznavanje elemenata nacionalne kulture Makedonaca uglavnom se ostvaruje upoznavanjem i približavanjem tradicije, običaja i književnosti.

Uloga učitelja i nastavnika

Tijekom učenja i poučavanja Makedonskoga jezika i kulture iznimno je važna uloga učitelja. Poticanje učenikova interesa za makedonski jezik i održavanje motivacije za nastavak učenja jedan je od ključnih preduvjeta za uspješno učenje i poučavanje, osobito u ranome učenju jezika.

Učitelj je vodič, mentor, kreativac, inicijator i organizator u nastavnome procesu. Pruža smjernice i potporu za postizanje ciljeva i razvoj jezičnih vještina, planira nastavu, prepoznaje različite potrebe i stilove učenja učenika te prilagođava nastavu, pruža podršku u emocionalnome razvoju, potiče interkulturnu svjesnost, toleranciju, otvorenost i empatiju prema drugima.

Uloga je učitelja omogućiti cjelovit razvoj svakoga učenika poštovanjem njegova integriteta i identiteta uz stvaranje sigurnoga i poticajnoga okružja.

Učitelj jezične pogreške učenika prihvaća kao sastavni dio procesa učenja makedonskoga jezika u kojemu učenik slobodno i bez straha pred učiteljem i vršnjacima sudjeluje u razmjeni ideja i komunikaciji, što mu omogućuje doživljaj uspjeha te ga potiče na samopouzdano i odvažno služenje makedonskim jezikom.

Učitelj mora učenicima pružiti emocionalnu, socijalnu i intelektualnu podršku, a odnos između njega i učenika mora biti suradnički i fleksibilan, s jasno određenim pravilima rada, ponašanja i međusobnoga uvažavanja.

Učiteljeva je odgovornost organizirati i voditi odgojno-obrazovni proces koji uključuje različite metode i oblike rada, tehnike poučavanja i omogućavnje različitih stilova učenja te ponudu različitih sadržaja i, kada god je to moguće, mogućnost slobode izbora. Učitelj motivira učenika na povezivanje osobnoga iskustva s novim informacijama te razvoj kompetencija, ovladavanje vještinama, usvajanje znanja i osiguravanje temelja cjeloživotnoga učenja. Učitelj treba učeniku pružati brojne mogućnosti za praktičan rad, kritičko i kreativno mišljenje, rješavanje problema, razvoj komunikacijskih vještina, stavova i vrijednosti.

Učitelj treba podržavati i poticati učenike na to da se tradicijskim motivima koriste u oblikovanju različitih i svrsishodnih estetskih rješenja u izradi svakodnevnih uporabnih i ukrasnih predmeta.

Od učitelja se očekuje profesionalan pristup koji podrazumijeva etičnost, pravednost, dosljednost i sustavnost. Učitelj treba kontinuirano pratiti suvremene pristupe u području metodike i glotodidaktike te se redovito neformalno i formalno profesionalno razvijati, individualno i u oblicima rada koje osiguravaju institucije.

Važna je uloga učitelja vrednovanje učenika. Učitelj mora pružiti potpunu i pravodobnu informaciju o uspješnosti učenja i napretku učenika u cilju njegova usmjeravanja u tome procesu načinima koji potiču i ohrabruju da bi se razvijalo učenikovo samopouzdanje i osjećaj uspješnosti, kao važnih preduvjeta individualnoga napretka. Učitelj bitno utječe na učenikova postignuća tako da se uspješnost rada učitelja zapravo očituje u uspjehu njegovih učenika.

Materijali i izvori

Učitelj odabire i izrađuje nastavne materijale i koristi se nastavnim materijalima iz različitih izvora u skladu s planiranim aktivnostima koje su usmjerene ostvarivanju odgojno-obrazovnih ishoda vodeći računa o razvojnoj dobi, razini ovladanosti jezikom te interesima i potrebama učenika. To uključuje i materijale za integrirano učenje jezika i sadržaja čime se sadržaji predmeta Makedonski jezik i kultura povezuju sa sadržajima drugih područja i predmeta potičući multidisciplinarnost.

Tijekom poučavanja učitelj određuje broj književnih tekstova prema broju sati u tjednu i prema dostupnosti tekstova, vodeći računa o žanrovskoj zastupljenosti tekstova (poezija, proza, drama) i raznolikoj tematskoj zastupljenosti povezujući ih s interesima učenika i njihovom životnom stvarnošću. U stvaralačkome izražavanju učenika i stvaranju vlastitoga razlikovnog rječnika ostvarivanje se ishoda prati, ali ne podliježe sumativnomu vrednovanju.

Neki se ishodi mogu ostvariti radom na projektima, u izvanučioničkim aktivnostima, u suradnji sa školskom knjižnicom, ustanovama, manjinskim i ostalim udrugama te primjenom pristupa učenju otkrivanjem (istraživačko učenje, debatne skupine, projektni rad). Projekt može uključivati samostalno ili vođeno istraživanje različitih materijala i informacija, upotrebu različitih komunikacijskih tehnologija, predavanja uživo iz gradova koje učenici upoznaju i istražuju (Viber, mrežni seminar, konferencijska veza i slično). Iskustveno učenje nudi učitelju mogućnost uporabe praktičnih radova i prikaza tradicije i običaja u svakodnevnome životu. Na taj način mogu se stvarati zbirke slikovnoga materijala, kuharice, albumi fotografija, zbirke igara i običaja.

U ostvarivanju ishoda iz likovnoga područja poželjno je rabiti prirodne materijale i razvijati ekološku svijest.

Nastavni materijali koji se odabiru trebaju učenicima biti smisleni i razumljivi, poticati na istraživanje i propitivanje znanja, pretpostavki, ideja i ponašanja, čime pozitivno utječu na razvoj kritičkoga i kreativnoga mišljenja.

Okružje za učenje

U okružju za učenje treba se osigurati potpora učenicima, interaktivnost i uključenost, raznovrsni materijali, upotreba tehnologije, različiti oblici rada (suradnja među učenicima), individualizacija i kreativnost.

Uspjeh u učenju i poučavanju makedonskoga jezika i kulture u velikoj mjeri ovisi o okružju u kojemu učenik stječe nova znanja i vještine jer poticajno i raznoliko okružje pridonosi bržemu i lakšemu napretku. U takvu je okružju učenje i poučavanje usmjereno na učenika, učenik se ne boji pogrešaka, spremno surađuje s drugim učenicima i uvažava ih, a znanja i vještine koje usvaja u bliskoj su vezi s njegovim svakodnevnim iskustvom i aktivnostima. To je okružje u kojemu se njeguje kultura zajedništva i međusobnoga poštovanja, a u takvu se okružju razvija humanost, prihvaćaju se različitosti, prepoznaje se važnost pozitivnih emocija i motivacije za učenje te se potiče kritičko mišljenje, istraživanje i kreativnost.

Različita okružja, u učionici i izvan nje, pridonose bogatstvu iskustva i uspješnosti učenja.

Upotreba suvremenih tehnologija tijekom učenja i poučavanja također je jedan od čimbenika koji pridonose stvaranju poticajnoga i produktivnoga okružja.

Informacijsko-komunikacijska tehnologija omogućuje nam i povezanost s učenicima ili stručnjacima u drugim mjestima i različitim dijelovima države, Europe i svijeta. Pozitivno i poticajno okružje za učenje ostvaruje se i međusobnim povjerenjem i uvažavanjem sudionika u procesu učenja, dogovaranjem pravila te uzajamnim pomaganjem. Osjećaj sigurnosti kod učenika potiče aktivnost i kvalitetnije rezultate rada.

Grupiranje učenika

Učitelj ima slobodu primijeniti različite oblike organizacije rada i učenja kao što je rad u paru, grupni rad, male istraživačke skupine, suradničko učenje tijekom kojega su učenici grupirani na različite načine da bi se što bolje iskoristio potencijal svih učenika u pojedinome razrednom odjelu, osigurao napredak svakoga učenika i razvoj njegove osobnosti. Međuvršnjačkim učenjem i poučavanjem učenik stječe i primjenjuje znanja i vještine, razvija socijalnu osjetljivost, razmjenjuje mišljenja i stavove, aktivno sudjeluje i motiviran je za učenje i suradnju.

Bitno je svaki oblik grupiranja učenika unaprijed isplanirati s jasno određenim uputama, zadatcima i ciljem te pratiti napredak svakoga pojedinca u skupini i rad skupine u cjelini na temelju različitih metoda samovrednovanja i vrednovanja.

Svaki razredni odjel sadržava određene potencijale koje učitelj mora prepoznati i uzeti u obzir tijekom planiranja i ostvarivanja nastavnoga procesa u cilju što uspješnijega učenje. Pri planiranju učenja i poučavanja valja voditi računa o razrednome odjelu kao cjelini, ali i o učenicima kao pojedincima koji znanja, vještine i stavove stječu u skladu sa svojim individualnim osobinama.

Vrijeme poučavanja i učenja

Nastava Makedonskoga jezika i kulture poučava se unutar satnice od dva do pet sati tjedno te se prema broju sati prilagođava dubina i širina unutar nastavnih tema i sadržaja te odabir i količina tekstova. Kurikul Makedonskoga jezika i kulture po modelu C izrađen je na temelju tri sata koja su uzeta kao srednja vrijednost. Preporuka je osigurati posebnu učionicu ili kabinet, no ako nema mogućnosti za posebnu učionicu, kabinet ili koji drugi stalni prostor, poželjno je učitelju osigurati mogućnost izlaganja učeničkih radova, crteža i plakata na panoima.

U ostvarivanju ishoda kurikula poželjna je i suradnja s udrugama i društvima koji se brinu o očuvanju nacionalne kulture Makedonaca, s kulturno-umjetničkim društvima, lokalnom zajednicom i sličnim organizacijama. Te organizacije mogu pružiti podršku pri nabavi nastavnih materijala, zvučnih zapisa, tekstova, knjiga i videomaterijala na makedonskome jeziku.

Da bi se zadovoljile odgojno-obrazovne potrebe učenika s teškoćama i darovitih učenika, kurikul se prilagođava u skladu sa smjernicama.

Odgojno-obrazovni rad na jeziku i pismu nacionalne manjine obavljaju učitelji i nastavnici iz reda nacionalne manjine koji potpuno vladaju jezikom i pismom nacionalne manjine, učitelji razredne nastave, nastavnici makedonskoga jezika, nastavnici povijesti, geografije, pedagozi, logopedi, i oni koji su stekli pedagoške kompetencije programima pedagoško-psihološko-
-didaktičko-metodičke izobrazbe.

G. VREDNOVANJE ODGOJNO-OBRAZOVNIH ISHODA U NASTAVNOME PREDMETU MAKEDONSKI JEZIK I KULTURA – MODEL C

Vrednovanje odgojno-obrazovnih ishoda u nastavnome predmetu Makedonski jezik i kultura – model C integrirano je s učenjem i poučavanjem. Svrha mu je prikupljanje informacija o postignućima i napredovanju učenika te pomoć i motivacija u poboljšanju učenja, kao i povratna informacija učitelju o uspješnosti strategija i metoda rada koje je primijenio. Učitelj vrednovanje treba iznimno pažljivo planirati kao dio procesa učenja i poučavanja, uskladiti ga s ciljevima i očekivanim ishodima učenja te ga, zbog složenosti sadržaja i aktivnosti u ovome predmetu, provoditi poštujući kognitivnu, društveno-afektivnu i psihomotoričku jedinstvenost i interese svakoga učenika.

Elementi vrednovanja u učenju i poučavanju nastavnoga predmeta Makedonski jezik i kultura su znanja i vještine definirane odgojno-obrazovnim ishodima unutar triju domena: A, Razumijem, govorim, pišem, B. Čitam i stvaram i C. Ja sam – tradicija i kultura.

Elementi vrednovanja su:

1. slušanje s razumijevanjem

2. govorenje

3. čitanje s razumijevanjem

4. pisanje

5. makedonska kultura.

Elementi slušanje s razumijevanjem, govorenje, čitanje s razumijevanjem i pisanje obuhvaćaju sposobnost aktivnoga služenja standardnim makedonskim jezikom u usmenome i pisanome izražavanju, razumijevanje pročitanoga teksta, komunikacija s učiteljem, drugim učenicima i izvornim govornicima makedonskoga jezika. Ti se elementi vrednuju u svim domenama učenja i poučavanja Makedonskoga jezika i kulture sustavnim praćenjem i procjenjivanjem napredovanja svakoga učenika.

Element makedonska kultura obuhvaća vrednovanje istraživačkih vještina i stvaralačkih sposobnosti učenika u svim domenama, praćenjem aktivnosti učenika i/ili rezultata tih aktivnosti te razumijevanja i znanja povijesnih i geografskih sadržaja vezanih za Makedoniju.

Elementi vrednovanja razlikuju se u pojedinim razredima jer ovise o razvojnoj dobi i prethodnome znanju učenika. Funkcionalni aspekt jezika ima prednost pred formalnim aspektom. Pri vrednovanju je nužno voditi računa o tome da ovladavanje jezičnim zakonitostima nije samo sebi svrha, već je sredstvo za ostvarivanje uspješne komunikacije te da su pogreške u jezičnome izričaju prihvatljiva i očekivana sastavnica ovladavanja jezikom. Jezične strukture sastavni su dio četiriju jezičnih vještina (slušanje, govor, čitanje i pisanje) te se ovladanost njima vrednuje integrirano, kao jedan od kriterija uspješne ostvarenosti ishoda unutar domene.

U svim se domenama primjenjuju tri pristupa vrednovanju: vrednovanje za učenje, vrednovanje kao učenje i vrednovanje naučenoga.

Vrednovanje za učenje provodi se kontinuiranim praćenjem individualnih i skupnih aktivnosti učenika (provjera razumijevanja i učenikova napredovanja ciljanim pitanjima, predstavljanje učeničkih radova i učeničkih projekata, opažanja učeničkih aktivnosti i ponašanja tijekom učenja i poučavanja), a služi unapređivanju i planiranju budućega učenja i poučavanja. Vrednovanje za učenje ne rezultira brojčanom ocjenom, već kvalitativnom povratnom informacijom o tijeku procesa učenja i razmjeni iskustava te usvojenosti znanja, vještina i stavova. Trenutačna postignuća učenika uspoređuju se s njegovim prethodnim postignućima, a ne s postignućima drugih učenika. Cilj je vrednovanje za učenje motivacija učenike na daljnji rad.

Vrednovanje kao učenje podrazumijeva aktivno uključivanje učenika u proces vrednovanja, a provodi se postupcima koji obuhvaćaju samovrednovanje i samoprocjenu učenika, kao i učeničko vrednovanje i procjenu radova drugih učenika. Njime se učenike potiče na ovladavanje strategijama planiranja vlastitoga napredovanja u usvajanju znanja, vještina i stavova radi postizanja samostalnosti i preuzimanja odgovornosti za vlastito učenje. U procesu vrednovanja kao učenja učenik procjenjuje vlastito razumijevanje i poznavanje različitih postupaka i metoda kojima razvija svoje sposobnost unutar međupredmetne teme Učiti kako učiti, što je u ovome predmetu vrlo bitno zbog brojnih sadržaja koji se učeniku nude u svim trima domenama, a zbog kratkoće vremena nemoguće ih je sve ostvariti na nastavi. Stoga je važno da učenik samostalno i prema osobnome interesu odabire sadržaje koje će potom samostalno dublje istraživati i učiti.

Vrednovanje naučenoga podrazumijeva procjenu razine usvojenosti znanja i razvijenosti vještina u odnosu na definirane odgojno-obrazovne ishode. Rezultira brojčanom ocjenom. Provodi se kontinuirano, tijekom i/ili na kraju određenoga razdoblja. Potrebno je kombinirati pismeno i usmeno vrednovanje. Mogu se primijeniti zadatci zatvorenoga i otvorenoga tipa. Posebno se preporučuju zadatci otvorenoga tipa u kojima učenici mogu izraziti vlastitu kreativnost i interpretaciju, kao što su izrada plakata, dnevnika, crteža, mentalne mape, istraživački radovi i dr.

Sva tri pristupa vrednovanju trebaju biti raspoređena tijekom cijele nastavne godine, kontinuirano, trebaju biti različita da bi omogućila učenicima da u različitim prilikama pokažu svoj napredak.

Sustavnim i redovitim izvješćivanjem o učenikovu napredovanju u svim domenama daje se povratna informacija o razini ostvarenosti odgojno-obrazovnih ishoda te se predlažu načini i postupci potrebni za njihovo poboljšanje.

Zaključna ocjena temelji se na profesionalnoj odluci učitelja, njegovoj stručnoj procjeni o učenikovim postignućima tijekom cijele nastavne/školske godine. Razina »dobar« usvojenosti odgojno-obrazovnih ishoda, koja je definirana ovim predmetnim kurikulom, služi kao okvir i pomoć pri izvođenju zaključne ocjene. Pritom je nužno voditi računa o unaprijed definiranim kriterijima vrednovanja, o odabiru valjanih i pouzdanih metoda i oblika vrednovanja te sigurnosti i transparentnosti procesa vrednovanja – svrha vrednovanja, sadržaji, postupci, oblici, sastavnice i trajanje usmenih i pismenih provjera, načini i kriteriji bodovanja i rezultati unaprijed su definirani i jasni učitelju, učeniku i roditelju. Učenike je od početka nastavne godine potrebno informirati o očekivanim odgojno-obrazovnim ishodima.

Na kraju nastavne godine zaključna ocjena oblikuje se na temelju što više različitih informacija o učenikovu napretku i usvojenosti odgojno-obrazovnih ishoda. Iako raspoređeni u tri domene, ishodi u ovome predmetu obuhvaćaju sadržaje iz različitih područja obuhvaćenih poučavanjem (jezik, književnost, povijest, geografija, likovna i glazbena kultura). Potrebno je uzeti u obzir i to da će učenici, prema svojim interesima i sposobnostima, pokazati stečene kompetencije na način koji njima najviše odgovara, pri čemu će pokazivati veću ili manju sklonost prema određenome području predmeta. Stoga zaključna ocjena nije aritmetička sredina pojedinačnih ocjena, već je pokazatelj učenikova napretka u učenju i razvijenosti pojedinih vještina. Za zaključnu se ocjenu u određenoj mjeri mogu uzeti u obzir informacije prikupljene vrednovanjem za učenje (npr. učenički radovi i projekti).

Tijekom svih odgojno-obrazovnih ciklusa zaključna ocjena proizlazi iz razine usvojenosti odgojno-obrazovnih ishoda iz svih triju domena prema sljedećoj postotnoj zastupljenosti:

• Razumijem, govorim, pišem 50 %

• Čitam i stvaram 25 %

• Ja sam – tradicija i kultura 25 %.

Budući da je pohađanje nastave Makedonskoga jezika i kulture otvoreno učenicima s različitim razinama znanja ili bez prethodnoga znanja, kao i to da se u nastavni proces mogu uključiti u bilo kojemu razredu, učitelj nužno prilagođava očekivane ishode te u skladu s prilagodbom poučavanja provodi i cjelovito vrednovanje.

PRIJEDLOG TEKSTOVA ZA
OSNOVNU I SREDNJU ŠKOLU

Drugaruvanje, Đorđi Delčev

Aj, pogodi, Đorđi Delčev

Jasna ja pozdravuva tatkovinata, Đorđi Delčev

Želba, Đorđi Delčev

Kokiče, Đorđi Delčev

Pčela, Đorđi Delčev

Koj što znae?, Đorđi Delčev

Tri cveta, Đorđi Delčev

Dve sonca, Đorđi Delčev

Vo srceto..., Đorđi Delčev

Tri mravki, Đorđi Delčev

Učitelka, Đorđi Delčev

Dogledanje, Đorđi Delčev

Džudžeto i džinot, Eli Makazlieva

Srećno dete, Eli Makazlieva

Moite čuvstva, Eli Makazlieva

Proletna pesna, Eli Makazlieva

Godišni vreminja, Eli Makazlieva

Kalendar, Eli Makazlieva

Patuvalki-sonuvalki, Eli Makazlieva

Četiri sezoni, Eli Makazlieva

8 Septemvri, Eli Makazlieva

Boite na esenta, Eli Makazlieva

11 Oktomvri, Eli Makazlieva

Šumata vo docna esen, Eli Makazlieva

Podgotvi se za zima, Eli Makazlieva

Zimski igri, Eli Makazlieva

Januarska prikazna, Eli Makazlieva

Vodata se vrti vo krug, Eli Makazlieva

Igrite na vodata, Eli Makazlieva

Glineni proizvodi, Eli Makazlieva

Zasadi drvo, zasadi cvet, Eli Makazlieva

Proletno budenje, Eli Makazlieva

Majčiniot jazik, Eli Makazlieva

Leto, Eli Makazlieva

Juni, Eli Makazlieva

Ako odiš na plaža, Eli Makazlieva

Vinožito, Eli Makazlieva

Letno ovošje, Eli Makazlieva

Bonton na ruček, Eli Makazlieva

Bonton za zbor, Eli Makazlieva

Semejno steblo, Eli Makazlieva

Sedmičen kalendar, Eli Makazlieva

Kako se odnsevuam vo soobraćajot, Eli Makazlieva

Prirodni pojavi-godišni vreminja, Eli Makazlieva

Što li da bidam?, Marija Bogatinovska

Moite razgovori so dedo, Marija Bogatinovska

Mala i golema rabota, Marija Bogatinovska

Najubavite prikazni, Marija Bogatinovska

Plan za leten raspust, Marija Bogatinovska

Gledaj i uči!, Marija Bogatinovska

Golgeter, Velko Nedelkovski

Kakov i čij e nebeskiot svod, Cane Andreevski

Mili milenici, Velko Nedelkovski

Otkačena igra, Marija Petrovska

Zarzavati, Vasil Mukaetov

Koj e najvažen?, Alma Hot Rastoder

Sekoe dete, Vasil Mukaetov

Ona što site go znaat, Vlado Dimovski

Zimnica, Vlado Dimovski

… osum, devet, deset!... Baram!, Vlado Dimovski

Ajde da ja gušneme proletta, Vlado Dimovski

Faćaj, letaat kori!, Vlado Dimovski

Budenjeto na utroto, Gorjan Petrevski

Proletna prošetka, Gorjan Petrevski

Lastovicite i decata, Gorjan Petrevski

Želbata na vnukot, Gorjan Petrevski

Stariot časovnik, Gorjan Petrevski

Site sme tuka, na edno mesto, Vasil Mukaetov

Koj e Dedo Mraz?, Marija Bogatinovska

Zimskata soba na Roj, Aneta Velkova

Najubaviot podarok za mama, Magde Antova

Drugarstvo, Vasil Kunovski

Gavranot i lisicata, Ezop

Oro, Stojan Tarapuza

Prviot žolt list, F. Kamalov

Nasmevki, Makedonka Jančevska

Brojenica, Slavka Maneva

Đebovite na Zvonko, Milenko Ratković

Ljubeznost, Slobodan Janković

Trite mravki, narodna prikazna

Kako se meri..., D. Alački

Pesot i kućata, narodna prikazna

Se što raste, Đorđi Delčev

Zbor do zbor – rečenica, Jovan Strezovski

Na krajot, Stojan Tarapuza

Po azbučen red, Evgenija Šuplinova

Vselenski Dedo Mraz, Vančo Polazarevski

Zapirka, Stojan Tarapuza

Lj i Nj, Rajko Jovčevski

Krienka, Rajko Jovčevski

Nova, nova godino, Nenad Đambazov

Zelkata, Petre M. Andreevski

Matematičar, Slavka Arsova

Patot kon rekata, Gorjan Petrevski

Bojata na bonbonata, Hristina Šećeroska

Crveni obetki, Kiro Donev

Nefatliviot Zoki Poki, Olivera Nikolova

Drugarki, Sofe Šterjovski

Skazna za pčelata, Gorjan Petrevski

Sè e naše, Vidoe Podgorec

Ljubov, Hristina Šećeroska

Što može esenta, Stojan Tarapuza

Srceto na Matej, Nikola Madžirov

Žolta e bojata na srećata, Biljana Loteska

Najubaviot grad, Boško Smaćoski

Kralot i selanecot, Kiro Donev

Dali zborot »čao« e na makedonski, Slavka Arsova

Ubava si, tatkovino, Savo Kostadinovski

Breza i dab, Kiro Donev

Najubavata snegulka, Maja Bogoevska

Dedo Mraz, Vančo Polazarevski

Poraka-preporaka, Aleksandar Kujunđiski

Bidi srekna zvezdička, Radmila Kostova-Mila

Mnogu sakam zdrava hrana, Naum Popeski

Što ni nosi april, Kiro Donev

Za mesecite, Snežana Petrova-Džambazova

Kapi, Velko Nedelkovski

Gatanki, Magde Angelova

Gatanki, Magde Angova

Bonton vo timska rabota, Jadranka Klisarova

Mudruvanje, Cane Andreevski

Klupa za poddrška, Elizabeta Petrović

Bliznaci-umnici, Gorjan Petreski

Detski son, Stojan Tarapuza

Najdobri drugarki zasekogaš, Ana Buntevska

Planinite makedonski, Aleksandar Kujundžiski

Dekemvri, Blaže Koneski

Otkačena igra, Marija Petrovska

Neobično begstvo, Dimitar Alački

Krug, Velko Nedelkovski

Čovekot što mu pomognal na čovekot..., makedonska narodna prikazna

Mrzlivata žena, makedonska narodna prikazna

Heroj, Svetlana Hristova -Jocić

Gradot na princezata pastrmka, Srbo Ivanovski

Novoto dete, Gligor Popovski

Makedonski pejzaži, Savo Kostadinovski

Zmejot od Pelister, Biljana Stojanovska

Mojata tatkovina, Liljana Atanasova

Pesna za solunskite braća, Vidoe Podgorec

Septemvri, Stojan Tarapuza

Marija posakuva želba, Žarko Kujundžiski

Noć koga pađaat zvezdite, Makedonka Jančevska

Nad dvete ezera, Boris Bojadžiski

Veligdenska radost, Gorjan Petrevski

Dobro so dobro se vraća, makedonska narodna prikazna

Legenda za Dojranskoto Ezero, makedonska legenda

Pelisterski oči, Apostol Pop Jovanovski

Časovnikot na Simon, Klementina Petruševska

Detelinki – belinki, Martina Dukoska

Bajka za Nova godina, Svetlana Darudova

Magijata na drugarstvoto, Alma Rastoder

Gordelivata žirafa, Ana Đorđević

Volšeben let, Mimoza Todorovska

Papagalot i kučeto, Vlado Janevski

Talkačkata, Svetlana Darudova

Psalm za m-lle Lili, Aco Karamanov

A toj letaše ponatamu, Aco Karamanov

Pesni za tatkovinata (ciklus), Nikola J. Vapcarov

Proštalna, Nikola J. Vapcarov

Pretsmrtno, Nikola J. Vapcarov

Melanholija, Katica Ćulavkova

Oda na makedonskiot jazik, Katica Ćulavkova

Son na studena ploča, Slavko Janevski

Tančerka na dlanka, Slavko Janevski

Cvetovi, Slavko Janevski

Sterna, Blaže Koneski

Odzemanje na silata, Blaže Koneski

Vezilka, Blaže Koneski

Teškoto, Blaže Koneski

Angelot na Sveta Sofija, Blaže Koneski

Ubavite ženi, Blaže Koneski

Ima dolu edna krv, Aco Šopov

Nebidnina, Aco Šopov

Vo tišina, Aco Šopov

Ljubov, Aco Šopov

Gledač vo pepelta, Aco Šopov

Našinska, Gane Todorovski

Nerezi, Gane Todorovski

Spokoen čekor, Gane Todorovski

Ljubov, Gane Todorovski

Božilak, Gane Todorovski

Doždovi, Mateja Matevski

Dzvona, Mateja Matevski

Taa, Ante Popovski

Vardar, Ante Popovski

Makedonija, Ante Popovski

Ljubovna, Ante Popovski

Denicija (ciklus), Petre M. Andreevski

Plus-minus, Lidija Dimkovska

Kluč na svetot, Radovan Pavlovski

Pramolnja, Radovan Pavlovski

Mladičot što spie napladne, Radovan Pavlovski

Zrno, Radovan Pavlovski

Tišina, Nikola Madžirov

Senkite ne odminuvaat, Nikola Madžirov

Strelki od časovnikot, Nikola Madžirov

Koga nekoj zaminuva sè što e sozdadeno se vraća, Nikola Madžirov

Da ne vidam, Svetlana Hristova- Jocić

Visoka voda, Svetlana Hristova-Jocić

Da se oslobodam, Svetlana Hristova-Jocić

So čaj, Vesna Acevska

Temnite seništa na Emil Dikinson, Vesna Acevska

Radovi, Liljana Dirijan

Mojot čovek, Liljana Dirijan

Koncert za miris i orkestar, Liljana Dirijan

Esensko ovošje, Eleonora Strezovska

Broenka, M. Janušev

Si igrame restoran, M. Janušev

Čestitka, pesna, Duško Avramov

Knigite, Elin Pelin

Maja kaj zabolekar, Stojanka Grozdanova

Najgolemoto srce, Ivančo Mitrevski

Vo bunarot, narodna prikazna

Sosedi, Velko Nedelkovski

Torba so zlatnici,Vera Bužarova

Vodeničarot Narcis, Nada Nikolovska Katin

Vo potraga po izgubeni glagoli, Nataša Acevska

Zamokot na pridavki, Nataša Acevska

Pravopis, Nataša Acevska

A-B-V-G-D-Đ-E-Ž...., Aleksandar Kujundžiski

Stihovi za knigata, Aleksandar Kujundžiski

Koga čovek se rađa, Alekso Lozanovski

Pismo do najdobrata majka, Vesna Nastoska

Novogodišna zdravica, Vesna Nastoska

Silata na zborovite, Slavka Arsova

Silata na zborovite i tvoeto odnesuvanje, Ubavi Zborovi, Vidoe Podgorec

Racinovata ljubov, Petar Stojčevski

Apteka vo vreća, Kiro Donev

Kolku boli navredata, Gorjan Petrevski

Dvajca drugari, makedonska narodna prikazna

Moma Tantelina i volkot, makedonska narodna prikazna

Sončeva devojka, makedonska narodna prikazna

Vrapčeška rabota, Tome Arsovski (spored narodna pesna)

Novogodišna zdravica, makedonska narodna pesna

Zbirajte se dečinja, makedonska narodna pesna

Itar Pejo mu vadi zab na selanec, Stale Popov

Tatkovina, Ante Popovski

Te imame samo tebe, Slavka Arsova

Tamu e našata reka, Petre M. Andreevski

Ropstvo, Kole Nedelkovski

Ilindenska pesna, Vasil Kunoski

Cvetovi, Slavko Janevski

Vardar, Boško Smaćoski

Ohrid, Tome Bogdanovski

Izlegol Delčev vojvoda, makedonska narodna pesna

Biser balkanski, Jovan Pavlovski

Srećna Nova godina, B. Mirkulovska

Srceto na tatkovinata, G. Popovski

Kaži mi mamo, Veligden što e?, T. Arsovska

T’ga za jug, Konstantin Miladinov

Cveće za tatkovinata, Gligor Popovski

Što e toa tatkovina, Vidoe Podgorec

Tažačka za vojvodata, Eftim Kletnikov

Boj se bie na Mečkin Kamen, narodna pesna

Kon rodot za jazikot, Petar Preradović (Prepjevao: Gogo Ivanovski)

Učitelot, Petre M. Andreevski (Na Sveti Kliment Ohridski)

Kolku e mila zemjata naša, Gogo Ivanovski

Rodna zemjo, Lazo Karovski

Zbogum, Gondža Bojadžiu (Majka Tereza)

Rakuvanje, Blaže Koneski

Kaži mi, Nikola Kirov Majski

Krajot moj vo moite gradi bie, Gane Todorovski

Čuvajte go ova što vi go dadov, Lazo Karovski

Pogledite na Krste Petkov Misirkov za makedonskiot jazik, Krste Petkov Misirkov

Ohrid, Kiro Donev

Na ezero (pesni), Aco Šopov

Podarok za majka, Grigor Prličev

Mesečinata nad Pelagonija, Dušan Kostić

Pesna i kodifikacija na makedonskiot literaturen (standarden jazik), Blaže Koneski

Što e tatkovina, Boško Smaćoski

Narodni poslovici i pogovorki

Prvite vesnici i spisanija vo Makedonija, Vojo Veljanovski

Od posetata na Sidnej i Melburn, Slave Nikolovski-Katin

Zakletva, Slavko Dimovski

Makedonija go zagubi svojot najgolem sin, Dimitar Vlahov

Smrtta na Goce Delčev, narodna pesna

Deloto na braćata Manaki

Vo dnite teški da bideš veren, Kole Nedelkovski

M’lskavici, Kole Nedelkovski

Peš po svetot, Kole Nedelkovski

Majko, navečer treba večera, Ivan Cankar

Stojan i Liljana, narodna pesna

Ubaviot zbor vleguva pravo vo srceto, Nada Zekmanova-Jakimova

Bistra, Genadi Bolinovski

Biserčinja od našeto narodno tvoreštvo

Voved vo makedonskiot jazik, Violeta Ajdinska Papazovska

Zapoznavanje i pozdravuvanje, Violeta Ajdinska Papazovska

Broevi, redni broevi, datumu i kolku čini, Violeta Ajdinska Papazovska

Zemji, narodi i jazici, Violeta Ajdinska Papazovska

Naporen den i obvrski, Violeta Ajdinska Papazovska

Praznici i podaroci, rodenden i pokani, Violeta Ajdinska Papazovska

Slobodno vreme ‒ na izlet, Violeta Ajdinska Papazovska

Vremenska prognoza, Violeta Ajdinska Papazovska

Makedonska tradicionalna kujna i makedonski recepti, Violeta Ajdinska Papazovska

Na Galička svadba, Violeta Ajdinska Papazovska

Zapoznajte ja Makedonija, Violeta Ajdinska Papazovska

Ajde da zapeeme, Violeta Ajdinska Papazovska

Anatomija na čuvstvata ‒ Muzika, Liljana Stoilkovska Andonovska

Anatomija na čuvstvata, Sreća, Liljana Stoilkovska Andonovska

Te sakam do neboto i nazad, Ana Buntevska

Poezija za vozrasni, Savo Kostadinovski

Prikazna za veterot Severko, Vančo Nikoleski

Tri leba, Analfi Ištvan

Vrne sneg, Stojan Tarapuza

Vesna i Dživko, Kiro Donev

Rodenden, Aleksandar Popovski

Veligdenska pesna, Slavka Maneva

Dvorec, Stojan Tarapuza

Zvezdeni zlatnici, Braća Grim

Rodniot jazik e gerdan biseren, Vidoe Podgorec

Doždot e mojot prijatel, Nada Zidar-Bogadi

Septemvrisko rakuvanje, P. Milenkovski

Posledniot list, Gorjan Petrevski

Alo, Zoki, kako si?, Naum Popeski

Esen, Makedonka Jančevska

Volšebnoto penkalo, Nenad Džambazov

Složna družina, Slavka Maneva

Na mojata majka, Nenad Džambazov

Kamen cvet, Kiro Donev

Aprilska, Risto Davčevski

Navreda, Gorjan Petreski

Veligden, Naum Popeski

Lisicata, ežot i krtot, makedonska narodna prikazna

Pesna za Vardar, Pero Milenkoski

Na bregovite na Ohridskoto Еzero, Branislav Nušić

Ubav zbor, Vasil Tocinovski

Najveselata noć, Vasil Kunoski

Leten povik, Eli Mazaklieva

Rađanje na najubavata pesna, Ana Matovska Smilevska

Silata na zborovite, Slavka Arsova

Silata na zborovite i tvoeto odnesuvanje, Slavka Arsova

Ubavi zborovi, Vidoe Podgorec

Racinovata ljubov, Petar Stojčevski

Lenka, Kosta Solev Racin

Denovi, Kosta Solev Racin

Kopačite, Kosta Solev Racin

Vatromet, Kosta Solev Racin

Apteka vo vreća, Kiro Donev

Kolku boli navredata, Gorjan Petrevski

Dvajca drugari, makedonska narodna prikazna

Moma Tantelina i volkot, makedonska narodna prikazna

Sončeva devojka, makedonska narodna prikazna

Vrapčeška rabota, Tome Arsovski (spored narodna pesna)

Novogodišna zdravica, makedonska narodna pesna

Zbirajte se dečinja, makedonska narodna pesna

Itar Pejo mu vadi zab na selanec, Stale Popov

Tatkovina, Ante Popovski

Te imame samo tebe, Slavka Arsova

Tamu e našata reka, Petre M. Andreevski

Ropstvo, Kole Nedelkovski

Ilindenska pesna, Vasil Kunoski

Cvetovi, Slavko Janevski

Siljan Štrkot, Marko Cepenkov

Sproti Ilinden, Mite Bogoevski

Anđelot na Sveta Sofija, Blaže Koneski

Rađanje na zborot, Aco Šopov

Makedonija, Ante Popovski

Az, buki, vedi, Vidoe Podgorec

Panonski legendi (odlomak)

Vezilka, Blaže Koneski

Dedo mi, Milčo Mančevski

Zapirka, Točka, Izvičnik, Prašalnik, Dve točki, Tri točki, Stojan Tarapuza

Denovi, Stojan Tarapuza

Bukvi, Gane Todorovski

Glagolica, Ante Popovski

Liceto na zborovite, Petre M. Andreevski

Posledniot makedonski guslar, Rade Siljan

Majka, Josip Kocev

Makedonec, Duško Avramov

Makedonka, Duško Avramov

O, Solunski braća, Duško Avramov

Pred godini mnogu, Duško Avramov

Vo Razlog i Kresna, Duško Avramov

Najsvetlata zvezda, Duško Avramov

Jas sum tvoe dete, Duško Avramov

Makedonska zemja, Duško Avramov

Iselenici, Duško Avramov

Zaden šepot, Duško Avramov

Nezaboraven den, Duško Avramov

Vo zenici za’rte noćta, Duško Avramov

Zemja, Ilindenska, Nikola Jonkov Vapcarov

Se si doađa na svoe, Suzana Božinovska

КУРИКУЛУМ ЗА НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И КУЛТУРА ВО ОСНОВНИТЕ И СРЕДНИТЕ УЧИЛИШТА ВО РЕПУБЛИКА ХРВАТСКА (МОДЕЛ Ц)

ВОВЕД

Пред вас е курикулумот на наставниот предмет Македонски јазик и култура според моделот Ц (МЈК). Курикулумот е составен дел од курикулумските документи со кои на национално ниво се искажуваат намерите поврзани со намерите, целите, очекувањата, исходите, искуствата на децата и младите лица, со организацијата на воспитно-образовниот процес и со вреднувањето.

Сите национални курикулумски документи се обликувани имајќи ги предвид детето и младите како централни актери на воспитно – образовниот процес. Тие курикулумски документи на децата и младите, како и на нивните родители, воспитно-образовните работници, јасно им укажуваат за воспитно-образовните очекувања и целите што се поjавуваат пред нив. Тоа се развојни и отворени документи што се подложни на промена како одговор на потребите на децата и младите, воспитно – образовните работници и установите, новите научни и технолошки сознанија како и сознанијата кои се резултат на праксата.

Со Националните курикулуми на наставните предмети се одредуваат целта, намените, структурата, воспитно-образовните цели и ниво1то на нивното владеење со нив, учењето и подучувањето, поврзаноста со други предмети, воспитно-образовни подрачја, меѓупредметни теми и вреднување на совладаноста на воспитно – образовните цели и намени на предметот.

Домените/концептите во организацијата на предметниот курикулум ја творат структурата на содржините на определениот предмет и се релевантни за време на целиот период на подучување на предметот. Во рамките на секоја домена/концепт се определуваат воспитно-образовни цели.

Воспитно-образовните цели претставуваат јасни и недвосмислени искази за тоа што се очекува од ученикот на крајот на определената година на учење, a во врска со определената домена/концепт на предметот. Се именуваат како пожелни знаења, вештини и ставови што се усложнуваат со напредувањето на ученикот во рамките на воспитно-образовниот систем. Низ годините, во текот на учењето, исходите стануваат заокружена и логична целина на подучувањето и учењето во определената домена, односно целина на севкупното искуство на учењето на определениот предмет во тек на сите години учење и подучување.

Секој исход е обликуван како целина проследена со неговата разработка, како препораки за неговата реализација и опис на нивото на неговото совладување. Читање на исходот мора да ги опфати сите наведени компоненти.

Разработка на исходот вклучува прецизни определени активности и содржини во рамките на определениот исход или група исходи. За сите исходи определено е и нивото на нивното совладување. Описите на нивото на совладувањето, прецизно ја определуваат длабочината и ширината на секој исход и ги опишуваат очекуваните постигнувања на ученикот на крајот од секоја година на учењето, со што се овозможува поквалитетно планирање и реализација на вреднувањето. Освен разработка на самите воспитно – образовни исходи, во повеќето курикулуми на наставните предмети се наведуваат и препораки за нивно остварување. Од ученикот се очекува остварување на сите воспитно – образовни исходи.

Позната е изреката: »Колку јазици зборуваш толку луѓе вредиш«. Сепак, иако е денес важно да се говори барем еден странски јазик, никако не би требало да го занемариме својот, мајчин јазик.

Јазикот е суштински дел на културниот, националниот, како и личниот идентитет. На тој јазик ги изговараме првите зборови, приказни и песни, ги изразуваме своите мисли, чувства и доживувања, со тој јазик говорат нашите родители и пријатели. И покрај тоа што мајчиниот јазик го совладуваме во семејно опкружување, и тој треба да се учи.

Милоста кон народниот јазик е наш долг и наше право. Ние сме должни да го милуваме нашиот јазик, зашто тој е наш, исто како што е наша и татковината. Еден народ што го изгубил својот јазик личи на човек кој го изгубил патот и не знае ни каде оди ни кој е!

(К. П. Мисирков)

Во постојана трка со времето и по профит, на кои им робува поголемиот дел од човештвото, во ерата на глобализација која уништува многу особености на народите и земјите заменувајќи ги често со сомнителни вредности, културите се преплеткуваат и се развиваат под влијание на други културни обрасци. Сепак, секоја од нив треба да задржи дел од својата автентичност. Суштината на духовниот развој на еден народ најдобро се подразбира низ проучување на сопственото културно наследство и традицијата.

A. ЦЕЛ И ОПИС НА ПРЕДМЕТОТ

Македонците во Хрватска имаат долга традиција на соживот со мнозинскиот хрватски народ и со припадниците на останатите национални малцинства. Тие живеат на подрачјето речиси на сите жупании, во многу градови и општини во Р. Хрватска. Македонците се еден од јужнословенските народи, а нивната матична држава е Република Северна Македонија. Зборуваат на македонски јазик и се користат со македонско кирилско писмо. Благодарение на демократските начела и високите стандарди застапени во постоечките нормативи во рамките на Р. Хрватска, Македонците во Хрватска уживаат високо ниво на заштита и остварување на своите малцински права кои се темелат, главно врз два клучни фактори: идентитетот и интеграцијата.

Со цел долгорочно опстојување во својот национален и традиционален идентитет, на Македонците во Хрватска им се овозможува право на воспитание и образование на македонски јазик и неговото писмо, а кое се остварува врз темел на Уставот на Република Хрватска и Уставниот закон за образование на јазикот и писмото на националните малцинства.

Воспитанието и образованието има исклучително важна улога во зачувувањето и развитокот на македонскиот идентитет. Низ моделот Ц ќе се овозможи учење на македонскиот јазик и култура во услови и на начин пропишани со посебна програма за воспитанието и образованието на јазик и писмо на националните малцинства што ги одредува надлежното министерство. Курикулумот на предметот Македонски јазик и култура според моделот Ц им е наменет на учениците припадници на македонското национално малцинство во Република Хрватска, а наставата, воедно е отворена и за останатите ученици кои сакаат да научат македонски и да ја запознаат македонската култура. Наставниот предмет Македонски јазик и култура според моделот Ц се проучува и учи во рамките на јазично-комуникативното подрачје како јазик на македонското национално малцинство и на сите воспитно-образовни нивоа. Предметот е во директна врска со општествено-хуманистичкото и уметничкото подрачје.

Заради комплексноста и прегледноста, структурата на курикулумот на наставниот предмет Македонски јазик и култура според моделот Ц е поделена е на три меѓусебно поврзани домени: 1. Разбирам, зборувам, пишувам; 2. Читам и создавам; 3. Јас сум – традиција и култура.

Во текот на процесот на подучување и учење, овие три подрачја се испреплетуваат. За секое подрачје се одредени воспитно-образовни исходи кои произлегуваат од целите. Курикулумот исто така тргнува од фактот дека структурата на учениците во одделенијата или воспитно-образовните групи е мошне хетерогена, дека групите се составени од ученици со различно предзнаење, на различна возраст, различна културна средина, различни интереси како и различни образовни потреби. Поради сето тоа, воспитно-образовните исходи се обликувани мошне широко, а учителот/наставникот ги приспособува кон некоја конкретна ситуација за секој ученик, а вреднувањето на исходот се спроведува секогаш во согласност со бројот на годините поминати во учење на македонскиот јазик и култура.

Куса ознака за предметот Македонски јазик и култура според моделот Ц.

По завршување на средното училиште, учениците имаат можност да го продолжат своето школување студирајќи македонски јазик и книжевност на Филозофскиот факултет на Универзитетот во Загреб на Одсекот за јужнословенски јазици и книжевности во траење од 5 години (3 преддипломски и 2 дипломски) или доколку сакаат, на Филолошкиот факултет на Универзитетот во Скопје, Р. Северна Македонија.

Студентите на Филозофскиот факултет на Универзитетот во Ријека можат да изберат колегиуми по македонски јазик, книжевност и култура што ги нуди Лекторатот по македонски јазик на Одсекот за кроатистика на преддипломските студии на групата за Хрватски јазик и книжевност, на дипломските студии на истата студиска група, како и на Универзитетските дипломски преведувачки студии (во рамките на општиот модул).

Јазикот е единствената наша татковина. Сè додека го чуваме, го негуваме, го вардиме, го гледаме јазикот наш македонски – ќе може да сметаме дека ја имаме и татковината. Како куќа, како дом, како огниште. (Блаже Конески)

Б. ВОСПИТНО-ОБРАЗОВНИ ЦЕЛИ НА УЧЕЊЕ И ПОДУЧУВАЊЕ НА ПРЕДМЕТОТ

Предметот Македонски јазик и култура според моделот Ц им овозможува на учениците моделирање и создавање на сопствени вредности, разбирање на сопственото потекло, културата и обичаите низ запознавање со културното наследство како и со учење на јазикот низ говорот и писмото, низ говорна и писмена комуникација на стандарден македонски јазик.

Учениците:

1. ги развиваат читачката писменост, читачката култура и читачките навики врз текстови со различна содржина и од различен вид;

2. го комуницираат напишаното и усното служејќи се со македонскиот јазик и со неговото кирилско писмо;

3. ги запознаваат, негуваат, чуваат и промовираат македонската култура и наследство како дел од националниот и културен идентитет во допир со одделни дела од македонската книжевност, театар, филмската уметност и останатите уметности, а во согласност со возраста и интересите;

4. низ познавање и учење придонесуваат кон зачувување на материјалното и нематеријалното наследство на својот народ и го изградуваат личниот идентитет;

5. учат за македонското историско и културно наследство како и за географските обележја на Република Северна Македонија како дел на личниот и националниот идентитет;

6. се изразуваат креативно низ ликовното, музичкото и книжевното творење, го искажуваат своето доживување на уметничките дела со што градат отворен дух за разбирање на различни култури и начин на живот; и

7. се оспособуваат за улога на активен и одговорен граѓанин кој со својата активност во културните програми, приредби и манифестации на македонското национално малцинство во Хрватска придонесуваат кон зачувување на македонската културна посебност како и низ поттикнување на процесот на целоживотното учење.

В. ДОМЕНИТЕ ВО ОРГАНИЗАЦИЈА НА ПРЕДМЕТОТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И КУЛТУРА СПОРЕД МОДЕЛОТ Ц

Курикулумот на предметот Македонски јазик и култура според моделот Ц подразбира учење на сопствената култура. Предметот Македонски јазик и култура според моделот Ц се учи и подучува низ три меѓусебно поврзани домени:

1. Разбирам, зборувам и пишувам;

2. Читам и творам; и

3. Јас сум – традиција и култура.

Подучувањето во сите три домени им овозможува на учениците сеопфатно разбирање на македонскиот јазик, развивање на комуникациските способности и вештини како и способност на ефектно служење со јазикот во различни ситуации. Учителите и наставниците се користат со разновидни методи и материјали со цел на учениците да им се доближат содржините на воспитно-образовните исходи на сите три домени на стручно и методски примерен начин, а во согласност со возраста и интересите. Во сите три домени се развива јазично-комуникациската компетенција на совладување на јазичните вештини на слушање, зборување, читање, пишување и преведување и нивно меѓусебно делување низ постојан развој на активен речник. Токму како и предметот во целост, и домените се во директна врска со целите на општествено-образовното и уметничко подрачје.

Учениците развиваат вештини на изразување, критичко мислење, креативност и меѓусебно разбирање и делување. Низ јазична комуникација се изразува културното наследство и се пренесува културата на живеењето, се разменуваат идеи, мислења и чувства за вредности, норми и обичаи на македонската заедница.

Воспитните содржини и нивното поврзување со образовните теми го поттикнуваат националниот идентитет кај учениците. Учејќи за своите корени, учениците учат да го почитуваат својот мајчин јазик, својот народ познавајќи и почитувајќи ги сите околу себе во средината во која живеат и учат. Меѓукултурното образование се стреми кон развивање на одржливиот начин на живот во повеќекултурното општество низ разбирање, взаемно почитување и дијалог помеѓу припадниците на различни култури. Сите три домени бараат познавање на сопствената култура, преиспитување на длабоко вкоренатите ставови, убедувања и поглед кон себе и другите со што се овозможува способност на согледување од перспектива на другите и различните.

Без јазик си никој и ништо. (Видое Подгорец)

Оваа изрека ја нагласува важноста на јазичната компетенција и способноста за комуникација во некое општество. Низ јазикот се создава идентитетот на поединецот и групата, на поединецот му се овозможува вклучување, припадност кон културата и општеството. Оваа изрека ги потсетува сите вклучени во воспитно-образовниот процес за важноста на учење на јазик и развивање на комуникациски вештини како и важност што јазикот ја има во нашите животи.

Традиционалната култура е бесценет дел на севкупната култура на секој народ со столетија чувана и негувана во средината во којашто и настанала.

Трите меѓусебно поврзани домени на учење и подучување на наставниот предмет Македонски јазик и култура според моделот Ц им даваат на учителите и наставниците автономија самите да одберат теми и поттеми за секое подрачје (од јазикот, книжевноста и културата) во согласност со условите на изведување на наставата, а пред сè во согласност со возраста и интересите на ученикот и со цел поттикнување на љубопитност и мотивација за усвојување на нови сознанија, знаења и вештини кај секој ученик.

ОПИС НА ДОМЕНОТ

РАЗБИРАМ, ЗБОРУВАМ, ПИШУВАМ

Целта на доменот Разбирам, зборувам, пишувам е самостојна устна и писмена комуникација на учениците на македонски стандарден јазик и кирилско писмо.

Во оваа домена клучни се аспектите на јазичната компетенција, оние што често се применуваат за преценување на способноста и вештините на ученикот на македонски јазик и во согласност со неговата возраст и неговите интереси. Оваа домена пружа целосна слика за тоа колку ученикот функционално го користи јазикот на сите нивоа од разбирање до комуникација и самостојно изразување.

Учениците се оспособуваат за успешно служење со литературниот јазик во различни форми на неговата писмена и усмена употреба и во различни комуникациски ситуации: говорник, слушател, соговорник.

Со совладување на основните законитости на македонскиот јазик се поттикнува и љубовта кон мајчиниот јазик, потреба за негово негување и унапредување, како и разбирање на важноста на литературниот јазик во животот на заедницата на македонското национално малцинство во Република Хрватска, но и за личниот развој. Ученикот го доживува јазикот како редица можности кои му служат за изразување, но и воопшто во сите животни ситуации.

ЧИТАМ И ТВОРАМ

Доменот Читам и творам, исто, како и претходните два, претставува важен аспект на јазичната компетенција, особено во контекстот на развивањето на способностите на читањето и пишувањето. Овој домен ги вклучува сите вештини поврзани со разбирањето на писмениот јазик, како и на способноста на писмено создавање.

Овој домен се базира врз различни видови на појдовни литературни и нелитературни текстови. Текстовите се составен дел од секојдневниот живот, па целта на овој домен е ученикот да се запознае со нивните различни видови и облици како и со литературното творештво на македонските писатели. Освен развивање на читачката способност, способноста за интерпретација и вреднување на литературните и нелитературните текстови, целта е и развојот на креативната вербална и невербална комуникација, на критичкото мислење и сопствено творештво. Со усовршување на техниките на читањето и поттикнување на позитивен однос кон читањето, учениците ќе се здобијат со способност за разбирање, вреднување и толкување на различни авторски текстови од македонската национална книжевност, нивно интерпретирање и изразување на сопствени ставови и размислувања. Читањето текстови на мајчиниот јазик, освен што го збогатува духот и го унапредува вокабуларот, позитивно влијае врз односот на ученикот кон читањето воопшто. Со запознавање на ученикот со литературното творештво на македонските писатели, се развива личниот, националниот и културниот идентитет како и неговото разбирање во контекстот.

ЈАС СУМ – ТРАДИЦИЈА И КУЛТУРА

Доменот Јас сум – традиција и култура се однесува на подучувањето, учењето и разбирањето на јазикот во контекст на неговите културни и традиционални аспекти. Оваа домена подразбира истражување на јазичната разновидност, обичаите, верувањата и културните норми поврзани со Македонците.

Целта на овој домен е на ученикот да му се овозможи споредување на обележјата на својата потесна средина, местото и крајот во којшто живее, со оние во Македонија. Искуството на ученикот и неговиот интерес се појдовна точка за учителот-наставник при избирање на содржините и методите во обликување на воспитно-образовниот процес. Ученикот се здобива со сознанија за причините и последиците на времето и просторот врз обичаите и начинот на животот, а во контакт со уметничките дела на националната култура, со согласност со својата возраст, ученикот развива естетска зрелост и критичност. Ученикот проучува, истражува, се запознава и опишува важни личности, периоди и настани од историјата како и географските обележја и природната разновидност на Македонија. Интегрираната настава му овозможува на ученикот запознавање и прифаќање на самиот себе како поединец со определен идентитет, а во интеракција со околината. Така ученикот развива подготвеност за предизвици што ги носи животот во една мултикултурална заедница и во Европа без граници. Избраните теми го овозможуваат развојот на севкупната личност и сфаќање на синтагмата: да се живее различноста.

Г. ВОСПИТНО-ОБРАЗОВНИ ИСХОДИ

Домените Разбирам, зборувам, пишувам, Читам и творам и Јас сум – традиција и култура се составни делови од курикулумот на наставниот предмет Македонски јазик и култура според моделот Ц и творат единствена неделива целина чии воспитно-образовни исходи меѓусебно се испреплетуваат и дополнуваат. Воспитно-образовните исходи на сите три домени се остваруваат паралелно врз темел на исти јазични содржини.

Воспитно-образовните исходи се јасни и недвосмислени искази на тоа што се очекува од ученикот во одредената домена на предметот Македонски јазик и култура и во одделна година на учење и подучување.

Исходите се развиваат постепено низ одделенијата во основните и класовите во средните училишта. Секој наставник и учител самостојно ја одредува разработката на исходите, ја дополнува и менува во согласност со возраста, способностите, потребите и интересите на учениците, при тоа почитувајќи го нивното претходно знаење и искуство во врска со содржините на подучувањето. Учителот/наставник самостојно, стручно и методички примерено ги планира и применува стратегиите и методите на подучување и ги поттикнува учениците на избор на стратегии на учење со кои најдобро ќе ги остваруваат зададените воспитно-образовни исходи.

Низ тие исходи-резултати се одговара на најважното прашање во целиот воспитно-образовен процес: што и колку знаат учениците, како можат да го искористат своето знаење и со кои ставови и вредности се здобиле на определено воспитно-образовно ниво, односно одделение/клас.

Исходите се определуваат како знаења, вештини, способности, ставови/вредности кои ученикот ги стекнува за време на своето образование.

Воспитно-образовните исходи ги творат: обликуваниот исход, неговата разработка и нивото на неговата усвоеност. Дел од исходите е и препораката која ги содржи упатствата за неговото оптимално остварување.

Разработката на воспитно-образовните исходи подразбира попрецизно определени активности и содржини во рамките на секој од наведените исходи. Содржините низ кои се остваруваат воспитни-образовните исходи од доменот Читам и творам се појдовни текстови на македонски јазик различни по вид и функционални стилови, а литературните текстови се предложени зад таблицата на исходите. При избор на појдовните текстови учителот/наставник задолжително ги уважува возраста и интересите на ученикот и нуди можност на избор (се нудат повеќе различни појдовни текстови).

Од ученикот се очекува остварување на сите воспитно-образовни исходи, а ученикот, поединечните исходи ќе ги усвои низ своето учење, активност, способности и вештини според своето предвидено ниво. Во наведениот процес на учење, суштински е важно, учителот/наставник да води сметка ученикот да биде во средиштето на воспитно-образовниот процес.

Нивото на усвоеност на воспитно-образовниот исход описно ги определуваат ширината на знаење, длабочината на разбирање и степенот на развиеност на вештините во четирите категории (задоволителен, добар, многу добар и одличен). Во следниот пример се наоѓа само нивото на усвоеност »добар«, согласно со договорената методологија за изработка на документот.

Oсновно училиште

РАСПОРЕД НА ЈАЗНИЧНИТЕ СОДРЖИНИ ПО ОДДЕЛЕНИЈА

Средно училиште

РАСПОРЕД НА ЈАЗИЧНИТЕ СОДРЖИНИ ПО УЧИЛИШНИТЕ ГОДИНИ

Д. ПОВРЗАНОСТ НА НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И КУЛТУРА – МОДЕЛ Ц СО ОСТАНАТИТЕ ПОДРАЧЈА, МЕЃУПРЕДМЕТНИ ТЕМИ И СО ОСТАНАТИТЕ ПРЕДМЕТИ

Македонскиот јазик е клучно наставно подрачје на предметот, а и важен елемент во поширокиот контекст на образување. Подоброто и поширокото познавање на јазикот овозможува и поквалитетно поврзување на содржините со останатите наставни предмети. Учејќи го македонскиот јазик учениците ги развиваат своите комуникациски вештини, подобро ги разбираат културата и историјата на Македонија, како и своите способности за анализирање и интерпретирање на текстови. Освен тоа, македонскиот јазик има важна улога во зачувување на идентитетот и културното наследство на македонскиот народ.

Припадниците на националните малцинства своето право на воспитување и образување го остваруваат низ три основи модели (А, Б и/или Ц модел) и низ посебни облици на школување.

Предметот Македонски јазик и култура – модел Ц е дел на јазично-комуникациското подрачје и подразбира усвојување на знаења за себе и другите, одговорно однесување кон припадниците на другите јазици и култури, почитување на различни вредности, уверувања, однесувања како и свест за нужно надминување на сите стереотипи, предрасуди и дискриминација. Учениците стекнуваат знаења на стандарден македонски јазик, развиваат интерес за читање, литературни способности и способности на критички пристап. Тоа подрачје е најважно зашто јазикот е подлога за сите останати подрачја.

Со усвојување на воспитно-образовните исходи на наставниот предмет Македонски јазик и култура – модел Ц, ученикот развива комуникациска компетенција со цел соочување со нови животни ситуации. Со тоа се остварува врска со општествено-хуманистичкото подрачје. Учењето за историјата на македонскиот народ придонесува кон процесот што го обликувал човештвото до денес, процес што влијае врз обликување на личниот и колективниот идентитет, врз вештините за согледување на контекстот и на настаните од различни перспективи.

Поврзаноста со уметничко подрачје се остварува со поврзување со одделни исходи на ликовната, музичката култура и уметноста, воопшто. Со тие содржини учениците ја збогатуваат и ја облагородуваат сликата за себе и светот, развиваат креативност како начин на размислување и делување. Кај учениците се негуваат индивидуални способности, потреби за ликовно изразување со традиционални ликовни техники, постапки и материјали како и современи визуелни медиуми.

Низ учењето на музиката и активностите во културниот живот на својата средина и малцинската заедница, на учениците им се овозможува учество во зачувување, пренесување, обнова и ширење на културното наследство.

Во доменот Јас сум – традиција и култура се манифестира поврзаност со наставните содржини на предметот Природа и општество, Историја и Географија, кои предметот Македонски јазик и култура го поврзуваат со природо-научното подрачје.

Меѓупредметните теми се осмислени со цел да овозможат интеграција на различни наставни предмети и промоција на интердисциплинарно учење.

Во предметот Македонски јазик и култура се интегрирани следните меѓупредметни теми: Да се учи и како да се учи, Граѓанско образование, Личен и социјален развој, Користење на информациски и комуникациски технологии. Други меѓупредметни теми се остваруваат со избор на содржини на македонски јазик.

Низ развивање на одговорност, општествен и сопствен идентитет, толеранција, уважување на различноста и усвојување на човечките права и одговорности, предметот е поврзан со предметот Граѓанско образование.

Поврзаноста со меѓупредметната тема Личен и социјален развој се остварува со поттикнување на прифаќање одговорност, учество на јавни настапи, соработка со другите, управување со сопствени емоции и однесување, развивање на емпатија, уважување и прифаќање на различноста.

Со цел барање информации, споделување и објавување содржини и задоволување на културни потреби, комуникациската технологија овозможува различни искуства на учење и придонесува кон развивање на одговорност и сопствен интегритет.

Предметот Македонски јазик и култура – модел Ц содржајно и методолошки е блиску поврзан со предметот Хрватски јазик како и со странските јазици, а со интегрирано подучување на јазикот и неговите содржини, учењето е поуспешно. Во подоцнежните циклуси, таквиот начин на работа е потребно уште повеќе да се усогласува со интересите и потребите на учениците во зависност од нивните образовни потреби и/или можни професионални патишта.

Со оглед на тоа што македонскиот јазик е јазик на македонското национално малцинство во Р. Хрватска, можно е и се препорачува остварување на разни проекти, програми и соработка со разни здруженија, што придонесува кон поттикнување на свеста за потребата и важноста на целоживотното образување. Заради блиска историска и современа поврзаност на Р Хрватска и РС Македонија, македонскиот јазик е средство со кое се овозможува економската и образовната мобилност на младите како и на другите граѓани на Р Хрватска.

Македонскиот јазик им овозможува на учениците да го интегрираат своето знаење од различни предмети, да развиваат критичко мислење и да ги препознаваат меѓусебните врски помеѓу различни научни дисциплини. Со таков интердисциплинарен пристап учениците стекнуваат сеопфатно разбирање на различни теми и ги применуваат своите вештини во секојдневни ситуации, а што придонесува кон севкупното образование и развој.

Ѓ. УЧЕЊЕ И ПОДУЧУВАЊЕ НА НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И КУЛТУРА
– МОДЕЛ Ц

Во врска со подучување на предметот Македонски јазик важно е да се нагласи дека сите домети, содржини и резултати треба меѓусебно да се поврзуваат, со цел во текот на учењето во што поголема мера да се обезбеди целосност и поврзаност на искуствата на учениците.

За што поквалитетно остварување на опишаните цели на наставниот предмет Македонски јазик и култура – модел Ц, важно е во процесот на подучувањето да се осмислат содржински соодветни, за ученикот интересни, отворени и интегрирани методички облици на учење со различни активности што го поттикнуваат интересот, му даваат конкретна смисла на она што се изучува и на ученикот му овозможуваат примена во реалните животни ситуации.

Стратегиите на учењето, облиците на учењето и подучувањето, методите, се поврзуваат со исходите на дометите Разбирам, зборувам, пишувам; Читам и создавам; и Јас сум – традиција и култура.

Во прво одделение во наставата на предметот Македонски јазик и култура не е застапено писмено изразување зашто учениците со македонска националност ја следат наставата по хрватски јазик и најпрво го усвојуваат латиничното писмо. По обработката на латиничното писмо, се почнува и со писмено изразување. Учењето на македонскиот јазик, поточно македонскиот говор со елементи на националната култура во прво одделение треба да се одвива по пат на игра и на ученикот мора да му претставува задоволство, а не обврска зашто на оваа возраст децата се способни верно да го репродуцираат она што го слушаат.

Наставата треба да биде организирана на начин на секој ученик да му се овозможат што почести вербални активности зашто само на тој начин може продуктивно да ги совлада јазикот и говорот. Во остварување на тие задачи учителот мора максимално да ги мотивира учениците користејќи се со соодветни аудиовизуелни наставни средства, илустрации, филмови, слики, фотографии, ТВ емисии. Учителот треба да ги поттикнува учениците и самите да пронаоѓаат различни извори како можни наставни средства поврзани со теми што се обработуваат (разгледници, сликовници, слики, географски карти, традициски предмети, цртежи).

Запознавање со елементите на националната култура на Македонците главно се остварува со запознавање и доближување до традицијата, обичаите и книжевноста.

Улогата на учителот и наставникот

Во текот на учењето и подучувањето на предметот Македонски јазик и култура исклучително е важна улогата на учителот. Поттикнување на интересот на ученикот за македонскиот јазик и одржување на мотивацијата да се продолжи со учењето е еден од клучните предуслови за успешно учење и подучување, особено во раната фаза на учење на јазик.

Учителот е водич, ментор, креативец, иницијатор и организатор во наставниот процес. Дава насоки и поддршка за постигнување на целите на учењето и развој на јазични вештини, планира настава, кај учениците препознава различни потреби и стилови на учење и им ја прилагодува наставата, дава поддршка и во емоционалниот развој на ученикот, поттикнува интеркултурна свест, толеранција, отвореност и емпатија кон другите.

Улогата на учителот е да овозможи целосен развој на секој ученик почитувајќи го неговиот интегритет и идентитет низ создавање на сигурна и поттикнувачка средина.

Јазичните грешки на ученикот, учителот ги прифаќа како составен дел на процесот на учењето на македонскиот јазик во кој ученикот учествува слободно, без страв од размена на идеи и комуникација, што на ученикот му даваат чувство на успех и го поттикнуваат да се служи со македонскиот јазик сигурно/храбро и со самодоверба.

Учителот мора на своите ученици да им пружи емоционална, социјална и интелектуална поддршка, а односот меѓу него и ученикот мора да биде соработнички и флексибилен со јасно определени правила во работата, однесувањето и меѓусебното уважување.

Одговорноста на учителот е да организира и да го води воспитно-образовниот процес кој вклучува различни методи и облици на наставата, различни техники на подучување, различни стилови на учење, различни содржини и секогаш кога е можно, овозможува слобода на избор. Учителот го мотивира ученикот да го поврзува личното искуство со нови информации, да овладува со вештини, да усвојува знаења и обезбедува темели на процесот на целоживотно учење. Учителот треба на ученикот да му пружи бројни можности за практична работа, критичко и креативно мислење за решавање на проблемите, развој на комуникациски вештини, ставови и вредности.

Учителот треба да ги поддржува и поттикнува учениците да употребуваат традиционални мотиви при изработката на украсни и практични предмети. Учениците обликуваат различни естетски решенија.

Од учителот се очекува професионален пристап кој подразбира етичност, праведност, доследност и систематичност. Учителот треба континуирано да ги следи современите пристапи во подрачјето на методиката и глотодидактиката, редовно формално и неформално професионално да се развива, индивидуално, како и низ можностите што ги даваат соодветните институции.

Важна улога на учителот е вреднувањето на ученикот. Учителот мора да даде целосна и навремена информација за успешноста на учењето и за напредувањето на ученикот, со цел негово насочување кон процеси и начини што ги поттикнуваат и охрабруваат неговата самодоверба и чувството на успешност како важни предуслови за индивидуалниот напредок. Учителот битно влијае врз постигнувањата на ученикот така што успешноста на работата на учителот се рефлектира преку успехот на неговите ученици.

Материјали и извори

Учителот избира и изработува наставни материјали, користи различни извори во согласност со планираните активности насочени кон остварување на воспитно-образовните резултати земајќи ја во предвид развојната возраст, нивото на совладување на јазикот, интересите и потребите на ученикот. Тоа ги вклучува материјалите и за интегрирано учење на јазикот и содржините со што предметот Македонски јазик и култура се поврзуваат со содржините на други подрачја и предмети поттикнувајќи мултидисциплинарност.

Во текот на подучувањето учителот го определува бројот на книжевните текстови според бројот на часови во работната недела и според достапност на текстовите, водејќи грижа за жанровската застапеност на текстовите (поезија, проза, драма) и разновидна тематска застапеност поврзувајќи ги со интересите на ученикот и нивната животна реалност. Се следат резултатите и на творечкото изразување на ученикот, како и создавање на сопствен диференцијален речник, но не се подложени на сумативно вреднување.

Некои исходи можат да се остварат и низ работа на проекти, во активности надвор од училницата, во соработка со училишната библиотека, со други установи, малцински и други здруженија, како и со помош на пристапот за откривање (истражувачко учење, дебатни групи, проектна работа). Проектот вклучува самостојно или управувано истражување на различни материјали и информации, употреба на различни комуникациски технологии, предавања во живо од градови што им се познати на учениците и кои ги истражуваат (вибер, мрежен семинар, конференциска линија и сл.). Емпириското учење на учителот му нуди можност на употреба на практични трудови и прикази на традицијата и обичаите во секојдневниот живот. На тој начин можат да се создаваат збирки на ликовен материјал, книги со рецепти/готвачи, албуми на фотографии, збирки на игри и обичаи.

Во остварување на резултатите од ликовното подрачје пожелно е да се користат природни материјали и да се развива еколошка свест.

Одбраните наставни материјали за учениците треба да се логични, да им се разбирливи, да поттикнуваат на истражување, проверка на знаењето, претпоставки, идеи и однесување со што се дејствува позитивно врз развитокот на критичкото и креативно мислење.

Средина за учење

Во средината за учење на учениците треба да им се обезбеди поддршка, интерактивност и вклученост, разновидни материјали, употреба на технологија, различни облици на работа (соработка меѓу учениците), индивидуализација и креативност.

Успехот во учењето и подучувањето на предметот Македонски јазик и култура во голема мера зависат од опкружението во кое ученикот стекнува нови знаења и вештини зашто само поттикнувачко и разновидно опкружение придонесува кон побрз и полесен напредок. Во такво опкружение учењето и подучувањето е насочено кон ученикот, ученикот не се плаши од грешки, спремен е на соработка со другите ученици, ги почитува, а знаењата и вештините кои ги совладува се во блиска врска со неговото секојдневно искуство и активности. Тоа е опкружение во кое се негува култура на заедништво и меѓусебно почитување и во кое се развива хуманост, се прифаќа различноста, се препознава важноста на позитивни емоции и мотивации за учење и се поттикнува критичко мислење, истражување и креативност.

Различни опкруженија, во училница и надвор од неа, придонесуваат кон богатство на искуство и успех во учењето.

Употреба на современи технологии во тек на учењето е исто така еден од факторите што придонесуваат кон создавање на стимулативно и продуктивно опкружение.

Информациско-комуникациската технологија ни овозможува и поврзаност со учениците и експертите во други места и различни делови од државата, Европа и светот. Позитивно и стимулативно опкружение за учење се остварува и со меѓусебна доверба и уважување на учесниците во процесот на учењето, низ договарање на правила и меѓусебно помагање. Чувството на сигурност кај учениците поттикнува активност и поквалитетни резултати во реализацијата.

Групирање на учениците

Учителот има слобода да примени различни облици во организација на работата и учењето како што е работа во пар, групна работа, мали истражувачки групи, заедничко учење во кое учениците се групирани на разни начини за што подобро да се искористи потенцијалот на сите во одделението, да се обезбеди напредок на секој ученик и развој на неговата личност. Со такво заедничко учење и подучување ученикот стекнува и применува знаења и вештини, развива социјална чувствителност, разменува мислења и ставови, активно учествува и мотивиран е за учење и соработка.

Важно е секој облик на групирање на учениците однапред да се испланира со јасно определени упатства, задачи и цел и да се следи напредок на секој поединец во групата, како и целата група врз темел на различни методи на самовреднување и вреднување.

Секое одделение содржи одредени потенцијали кои учителот мора да ги препознае и да ги земе предвид во тек на планирање и остварување на наставниот процес со цел што поуспешно учење. При планирање на учењето и подучувањето треба да се води сметка за одделението како целина, но и учениците како поединци кои ги стекнуваат знаењата и вештините согласно со своите индивидуални особини.

Времетраење за подучување и учење

Наставата на предметот Македонски јазик и култура се одвива два до пет часа неделно. Во зависност од бројот на часовите се приспособуваат содржините на наставните теми, изборот и количеството на текстови. Курикулумот на предметот Македонски јазик и култура според модел Ц е изработен врз темел на распоред од 3 часа кои се земени како средна вредност. Препорака е да се обезбеди посебна училница или кабинет, меѓутоа ако нема можност за посебна училница, кабинет или некој друг постојан простор, пожелно е учителот да обезбеди можност за излагање на ученичките трудови, цртежи и плакати на паноа.

Во остварување на резултатите на овој курикулум пожелна е соработка со здруженија и друштва кои се грижат за зачувување на националната култура на Македонците, со културно-уметничките друштва, локалната заедница и слични организации. Тие организации можат да дадат поддршка за набавка наставни материјали, звучни записи, текстови, книги и видеоматеријали на македонски јазик.

Курикулумот се прилагодува на воспитно-образовните потреби на учениците со потешкотии како и на талентираните ученици согласно со зададените упатства.

Воспитно-образовниот процес на учење јазик и писмо на националните малцинства е во доменот на учителите и наставниците од редовите на националното малцинство кои целосно го владеат јазикот и писмото на националното малцинство, учителите по одделенска настава, наставниците по македонски јазик, наставниците по историја, географија, педагозите, логопедите и сите со педагошки компетенции стекната со програмите на педагошко-психолошко-дидактичко-методичко образование.

Е. ВРЕДНУВАЊЕ НА ВОСПИТНО-ОБРАЗОВНИТЕ РЕЗУЛТАТИ ВО НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И КУЛТУРА – МОДЕЛ Ц

Вреднувањето на воспитно-образовните исходи во наставниот предмет Македонски јазик и култура – модел Ц е интегрирано со учењето и подучувањето. Неговата цел е собирање информации за постигнувањата и напредувањето на учениците како и помош и мотивација за подобрување на учењето, како и повратна информација за учителот за успешноста на стратегиите и методите во начинот на работа што го применил. Учителот треба внимателно да го планира вреднувањето како дел од процесот на учење и подучување, да го усогласи со целите и очекуваните резултати на учењето и заради сложеноста на содржините и активностите во овој предмет, да го спроведува почитувајќи ја когнитивната, општествено-афективната и психомоторичката единственост и интересите на секој ученик.

Елементите на вреднување во учењето и подучувањето на наставниот предмет Македонски јазик и култура се знаења и вештини дефинирани со воспитно-образовните резултати во рамките на трите домени: А. Разбирам, зборувам, пишувам, Б. Читам и творам и В. Јас сум – традиција и култура.

Елементи на вреднување се:

1. Слушање со разбирање

2. Зборување

3. Читање со разбирање

4. Пишување

5. Македонска култура

Елементите слушање со разбирање, зборување, читање со разбирање и пишување опфаќаат способност на активно служење со македонскиот стандарден јазик во усно и писмени изразување на прочитан текст, комуникација со учителот, со други ученици и изворни говорници на македонскиот јазик. Тие елементи се вреднуваат во сите домени на учењето и подучувањето на македонскиот јазик и култура со систематско следење и проценка на напредокот на секој ученик.

Елементот македонска култура опфаќа вреднување на истражувачки вештини и творечки способности на ученикот во сите домени, со следење на активноста на ученикот и/или резултати на тие активности како и разбирање и знаења на историски и географски содржини што се однесуваат на Македонија.

Елементите на вреднувањето се разликуваат зависно од различните одделенија (основно училиште) и класови (средно училиште) зашто зависат од развојната возраст и претходното занаење на ученикот. Функционалниот аспект на јазикот има предност пред формалниот аспект. При вреднувањето е неопходно да се води сметка за тоа дека совладувањето на јазичните законитости не е цел сама за себе, туку средство за остварување на успешна комуникација и дека грешките се прифатлив составен дел при совладувањето на јазикот. Јазичните структури се составен дел на четирите јазични вештини (слушање, зборување, читање и пишување) и нивното совладување се вреднува интегрирано, како еден од критериумите на успешна реализација на исходите од определениот домен.

Во овие домени се применуваат три пристапи на вреднување: вреднување за учење, вреднување како учење и вреднување на наученото.

Вреднување за учењето се спроведува низ континуирано следење на индивидуалната и групната активност на ученикот (проверка на разбирањето и напредувањето на ученикот со целни прашања, претставување на трудовите на учениците и нивните проекти, следење и забележување на ученичките активности и однесување во текот на учењето и подучувањето), со цел унапредување и планирање на идното учење и подучување. Вреднување на учењето не резултира со бројчена оценка, туку со квалитативна повратна информација во врска со текот на учењето, размена на искуства како и усвоеност на знаења, вештини и ставови. Моменталните достигнувања на ученикот се споредуваат со неговите претходни постигнувања, а не со постигнувањата на другите ученици. Цел на ова вреднување е мотивирање на учениците за понатамошна работа.

Вреднување како учење подразбира активно вклучување на ученикот во процесот на вреднување, а се спроведува низ постапки што опфаќаат самовреднување и самопроценка на ученикот, како и неговата проценка и вреднување на трудовите на другите ученици. Со ова вреднување се поттикнуваат учениците да ги совладаат стратегиите на планирање на сопственото напредување и усвојување на знаења, вештини и ставови со цел постигнување самостојност и преземање одговорност за сопственото учење. Во процесот на вреднување како учење ученикот го проценува сопственото разбирање и познавање на различни постапки и методи со кои ги развива своите способности во рамките на меѓупредметните теми Да се учи како да се учи, што е многу битно заради бројните содржини што им се нудат на учениците во сите три домени, а заради ограниченото време не е можно сите да бидат опфатени на наставата. Затоа е важно ученикот самостојно и според сопствен интерес да ги одбира содржините кои потоа самостојно ќе ги истражува и проучува.

Вреднување на наученото подразбира проценка на нивото на усвоеноста на знаењата и развиеноста на вештините во однос на дефинираните воспитно-образовни исходи. Резултира со оценка изразена во бројка. Се спроведува континуирано во текот и/или на крај на определен период. Потребно е да се комбинираат писменото и усното вреднување. Можат да се применат задачи од затворен и отворен вид. Посебно се препорачуваат задачи од отворен вид во кои учениците можат да развијат сопствена креативност и интерпретација, како што се изработка на плакати, дневници, цртежи, ментални мапи, истражувачки трудови итн.

Сите три пристапи на вреднување треба да бидат распоредени во текот на целата учебна година, континуирано, треба да бидат различни за учениците во различни ситуации да го покажат својот напредок.

Со систематско и редовно известување за напредокот на ученикот, во сите домени се дава повратна информација за нивото на остварување на воспитно-образовните исходи во врска со што се предлагаат начини и постапки потребни за нивното подобрување.

Заклучната оценка се темели на професионалната одлука на учителот, неговата стручна проценка за достигнувањата на ученикот во текот на целата учебна година. Нивото на усвоеност на воспитно-образовните исходи дефинирана со овој предметен курикулум оценката како »добар«, служи како рамка и помош при изведување на заклучната оценка. Покрај тоа нужно е да се води сметка за однапред дефинираните критериуми на вреднување, за изборот на соодветни и сигурни методи и форми на вреднување како и за сигурност и транспарентност на процесот на вреднување - цел на вреднувањето, содржини, постапки, форми, делови и траење на усните и писмени проверки, начини и критериуми на бодување, со што резултатите се однапред дефинирани и им се јасни и на учителите, и на учениците и на родителите. Потребно е веднаш во почетокот на учебната година учениците да се информираат за очекуваните воспитно-образовни исходи.

На крајот на учебната година заклучната оценка се формира врз темел на што повеќе различни информации за напредокот на ученикот и неговото усвојување на воспитно-образовните исходи. Иако распоредени во три домени, исходите во овој предмет опфаќаат содржини од различни подрачја на проучување (јазик, литература, историја, географија, ликовна и музичка култура). Потребно е да се земе предвид и тоа дека учениците, според своите интереси и способности, ќе ги покажат стекнатите компетенции на начин кој ним најмногу им прилега, покажувајќи поголем или помал афинитет кон определеното подрачје на предметот. Затоа, заклучната оценка не е аритметичка средина на поединечни оценки, туку е показател на напредокот на ученикот во учењето и развојот на одделни вештини. За заклучна оценка во одредена мерка можат да се земат предвид информациите собрани низ вреднување за учењето (на пр. трудови и проекти на учениците).

Во текот на сите воспитно-образовни циклуси заклучната оценка произлегува од нивото на усвоеноста на воспитно-образовните исходи од сите три домени според следната застапеност;

• Разбирам, зборувам, пишувам 50 %

• Читам и творам 25 %

• Јас сум – традиција и култура 25 %

Бидејќи посетување на настава по предметот Македонски јазик и култура им е овозможено на учениците на различно ниво на знаење или без претходно знаење, како и можност да се вклучат во наставниот процес во кое било одделение, неопходно е учителот да ги прилагодува очекуваните исходи, па во согласност со тоа прилагодување во подучувањето да го спроведува и целосното вреднување.

ПРЕДЛОГ НА ТЕКСТОВИ ЗА ОСНОВНО СРЕДНО УЧИЛИШТЕ

Другарување, Ѓорѓи Делчев

Ај, погоди, Ѓорѓи Делчев

Јасна ја поздравува татковината, Ѓорѓи Делчев

Желба, Ѓорѓи Делчев

Кокиче, Ѓорѓи Делчев

Пчела, Ѓорѓи Делчев

Кој што знае, Ѓорѓи Делчев

Три цвета, Ѓорѓи Делчев

Две сонца, Ѓорѓи Делчев

Во срцето..., Ѓорѓи Делчев

Три мравки, Ѓорѓи Делчев

Учителка, Ѓорѓи Делчев

Догледање, Ѓорѓи Делчев

Џуџето и џинот, Ели Маказлиева

Среќно дете, Ели Маказлиева

Моите чувства, Ели Маказлиева

Пролетна песна, Ели Маказлиева

Годишни времиња, Ели Маказлиева

Календар, Ели Маказлиева

Патувалки-сонувалки, Ели Маказлиева

Четири сезони, Ели Маказлиева

8 Септември, Ели Маказлиева

Боите на есента, Ели Маказлиева

11 Октомври, Ели Маказлиева

Шумата во доцна есен, Ели Маказлиева

Подготви се за зима, Ели Маказлиева

Зимски игри, Ели Маказлиева

Јануарска приказна, Ели Маказлиева

Водата се врти во круг, Ели Маказлиева

Игрите на водата, Ели Маказлиева

Глинени производи, Ели Маказлиева

Засади дрво, засади цвет, Ели Маказлиева

Пролетно будење, Ели Маказлиева

Мајчиниот јазик, Ели Маказлиева

Лето, Ели Маказлиева

Јуни, Ели Маказлиева

Ако одиш на плажа, Ели Маказлиева

Виножито, Ели Маказлиева

Летно овошје, Ели Маказлиева

Бонтон на ручек, Ели Маказлиева

Бонтон за збор, Ели Маказлиева

Семејно стебло, Ели Маказлиева

Седмичен календар, Ели Маказлиева

Како се однесувам во сообраќајот, Ели Маказлиева

Природни појави-годишни времиња, Ели Маказлиева

Што ли да бидам?, Марија Богатиновска

Мала и голема работа, Марија Богатиновска

Најубавите приказни, Марија Богатиновска

План за летен распуст, Марија Богатиновска

Гледај и учи!, Марија Богатиновска

Голгетер, Велко Неделковски

Каков и чиј е небескиот свод, Цане Андреевски

Мили миленици, Велко Неделковски

Откачена игра, Марија Петровска

Зарзавати, Васил Мукаетов

Кој е најважен, Алма Хот Растодер

Секое дете, Васил Мукаетов

Она што сите го знаат, Владо Димовски

Зимница, Владо Димовски

... осум, девет, десет!...Барам!, Владо Димовски

Ајде да ја гушнеме пролетта, Владо Димовски

Фаќај, летаат кори!, Владо Димовски

Будењето на утрото, Горјан Петревски

Пролетна прошетка, Горјан Петревски

Ластовиците и децата, Горјан Петревски

Желбата на внукот, Горјан Петревски

Стариот часовник, Горјан Петревски

Сите сме тука, на едно место, Васил Мукаетов

Кој е Дедо Мраз?, Марија Богатиновска

Зимската соба на Рој, Анета Велкова

Најубавиот подарок за мама, Магде Антова

Другарство, Васил Куновски

Гавранот и лисицата, Езоп

Оро, Стојан Тарапуза

Првиот жолт лист, Ф. Камалов

Насмевки, Македонска Јанчевска

Броеница, Славка Манева

Џебовите на Ѕвонко, Миленко Ратковиќ

Љубезност, Слободан Јанковиќ

Трите мравки, народна приказна

Како се мери..., Д. Алачки

Песот и куќата, народна приказна

Сè што расте, Ѓорѓи Делчев

Збор до збор- реченица, Јован Стрезовски

На крајот, Стојан Тарапуза

По азбучен ред, Евгенија Шуплинова

Вселенски Дедо Мраз, Ванчо Полазаревски

Запирка, Стојан Тарапуза

Љ и Њ, Рајко Јовчевски

Криенка, Рајко Јовчевски

Нова, нова годино, Ненад Џамбазов

Зелката, Петре. М. Андреевски

Математичар, Славка Арсова

Патот кон реката, Горјан Петревски

Бојата на бонбоната, Христина Шеќероска

Црвени објекти, Киро Донев

Нефатливиот Зоки Поки, Оливера Николова

Другарки, Софе Штерјовски

Сказна за пчелата, Горјан Петревски

Сè наше, Видое Подгорец

Љубов, Христина Шеќероска

Што може есента, Стојан Тарапуза

Срцето на Матеј, Никола Маџиров

Жолта е бојата на среќата, Билјана Лотеска

Најубавиот град, Бошко Смаќоски

Кралот и селанецот, Киро Донев

Дали зборот »чао« е на македонски, Славка Арсова

Убава си, татковино, Саво Костадиновски

Бреза и даб, Киро Донев

Најубавата снегулка, Маја Богоевска

Дедо Мраз, Ванчо Полазаревски

Порака-препорака, Александар Кујунџиски

Биди среќна ѕвездичка, Радмила Костова-Мила

Многу сакам здрава храна, Наум Попески

Што ни носи април, Киро Донев

За месеците, Снежана Петрова-Џамбазова

Капи, Велко Неделковски

Гатанки, Магде Ангелова

Бонтон во тимска работа, Јадранска Клисарова

Мудрување, Цане Андреевски

Клупа за поддршка, Елизабета Петровиќ

Близнаци-умници, Горјан Петревски

Детски сон, Стојан Тарапуза

Најдобри другарки засекогаш, Ана Бунтевска

Планините македонски, Александар Кујунџиски

Декември, Блаже Конески

Откачена игра, Марија Петровска

Необично бегство, Димитар Алачки

Круг, Велко Неделковски

Човекот што му помогна на човекот..., македонска народна приказна

Мрзливата жена, македонска народна приказна

Херој, Светлана Христова-Јоциќ

Градот на принцезата пастрмка, Србо Ивановски

Новото дете, Глигор Поповски

Македонски пејсаж, Саво Костадиновски

Змејот од Пелистер, Билјана Стојановска

Мојата татковина, Лилјана Атанасова

Песна за солунските браќа, Видое Подгорец

Септември, Стојан Тарапуза

Марија посакува желба, Жарко Кујунџиски

Ноќ кога паѓаат ѕвездите, Македонска Јанчевска

Над двете езера, Борис Бојаџиски

Велигденска радост, Горјан Петревски

Добро со добро се враќа, македонска народна приказна

Легенда за Дојранското езеро, македонска легенда

Пелистерски очи, Апостол Поп Јовановски

Часовникот на Симон, Кламентина Петрушевска

Детелинки – белинки, Мартина Дукоска

Бајка за Нова година, Светлана Дарудова

Магијата на другарството, Алма Растодер

Горделивата жирафа, Ана Ѓорѓевиќ

Волшебен свет, Мимоза Тодоровска

Папагалот и кучето, Владо Јаневски

Талкачката, Светлана Дарудова

Псалм за м-лле Лили, Ацо Караманов

А тој леташе понатаму, Ацо Караманов

Песни за татковината (циклус), Никола Ј. Вапцаров

Проштална, Никола Ј. Вапцаров

Претсмртно, Никола Ј. Вапцаров

Меланхолија, Катица Ќулафкова

Ода на македонскиот јазик, Катица Ќулафкова

Сон на студена плоча, Славко Јаневски

Танчерка на дланка, Славко Јаневски

Цветови, Славко Јаневски

Стерна, Блаже Конески

Одземање на силата, Блаже Конески

Везилка, Блаже Конески

Тешкото, Блаже Конески

Ангелот на Света Софија, Блаже Конески

Убавите жени, Блаже Конески

Има долу една крв, Ацо Шопов

Небиднина, Ацо Шопов

Во тишина, Ацо Шопов

Љубов, Ацо Шопов

Гледач во пепелта, Ацо Шопов

Нашинска, Гане Тодоровски

Нерези, Гане Тодоровски

Спокоен чекор, Гане Тодоровски

Божилак, Гане Тодоровски

Дождови, Матеја Матевски

Ѕвона, Матеја Матевски

Таа, Анте Поповски

Македонија, Анте Поповски

Љубовна, Анте Поповски

Дениција (циклус), Петре М. Андреевски

Плус-минус Лидија Димковска

Клуч на светот, Радован Павловски

Прамолња, Радован Павловски

Младичот што спие напладне, Радован Павловски

Зрно, Радован Павловски

Тишина, Никола Маџиров

Сенките не одминуваат, Никола Маџиров

Стрелки од часовникот, Никола Маџиров

Кога некој заминува сè што е создадено се враќа, Никола Маџиров

Да не видам, Светлана Христова-Јоциќ

Висока вода, Светлана Христова-Јоциќ

Да се ослободам, Светлана Христова-Јоциќ

Со чај, Весна Ацевска

Темните сеништа на Емил Дикинсон, Весна Ацевска

Рабови, Лилјана Дирјан

Мојот човек, Лилјана Дирјан

Концерт за мирис и оркестар, Лилјана Дирјан

Есенско овошје, Елеонора Стрезовска

Броенка, Ј. Јанушев

Си играме ресторан, М. Јанушев

Честитка, песна, Душко Аврамов

Книгите, Елин Пелин

Маја кај заболекар, Стојанка Грозданова

Најголемото срце, Иванчо Митревски

Во бунарот, народна приказна

Соседи, Велко Неделковски

Торба со златници, Вера Бужарова

Воденичарот Нарцис, Нада Николовска Катин

Во потрага по изгубени глаголи, Наташа Ацевска

Замокот на придавки, Наташа Ацевска

Правопис, Наташа Ацевска

А-Б-В-Г-Д-Ѓ-Е-Ж..., Александар Кујунџиски

Стихови за книгата, Александар Кујунџиски

Кога човек се раѓа, Алексо Лозановски

Писмо до најдобрата мајка, Весна Настоска

Новогодишна здравица, Весна Настоска

Силата на зборовите и твоето однесување, Славка Арсова

Убави зборови, Видое Подгорец

Рациновата љубов, Петар Стојчевски

Колку боли навредата, Горјан Петревски

Аптека во вреќа, Киро Донев

Двајца другари, македонска народна приказна

Мома Тантелина и волкот, македонска народна приказна

Сончева девојка, македонска народна приказна

Врапчешка работа, Томе Арсовски (според народна песна)

Новогодишна здравица, македонска народна песна

Збирајте се дечиња, македонска народна песна

Итар Пејо му вади заб на селанец, Стале Попов

Татковина, Анте Поповски

Те имаме само тебе, Славка Арсова

Таму е нашата река, Петре М. Андреевски

Ропство, Коле Неделковски

Илинденска песна, Васил Куноски

Цветови, Славко Јаневски

Вардар, Бошко Смаќоски

Охрид, Томе Богдановски

Излегол Делчев војвода, македонска народна песна

Бисер балкански, Јован Павловски

Среќна Нова година, Б. Миркуловска

Срцето на татковината, Г. Поповски

Кажи ми мамо, Велигден што е?, Т. Арсовска

Т’га за југ, Константин Миладинов

Цвеќе за татковината, Глигор Поповски

Тажачка за војводата, Ефтим Клетников

Бој се бие на Мечкин камен, народна песна

Кон родот за јазикот, Петар Прерадовиќ (препеал: Гого Ивановски)

Учителот, Петре. М. Андреевски (на Свети Климент Охридски)

Колку е мила земјата наша, Гого Ивановски

Родна земјо, Лазо Каровски

Збогум, Гонџа Бојаџиу

Ракување, Блаже Конески

Кажи ми, Никола Киров Мајски

Крајот мој во моите гради бие, Гане Тодоровски

Чувајте го ова што ви го дадов, Лазо Каровски

Погледите на Крсте Петков Мисирков за македонскиот јазик, Крсте П. Мисирков

Охрид, Киро Донев

На езеро (песни), Ацо Шопов

Подарок за мајка, Глигор Прличев

Месечината над Пелагонија, Душан Костиќ

Песна и кодификација на македонскиот литературен (стандарден) јазик,

Блаже Конески

Што е татковина, Бошко Смаќоски

Народни пословици и поговорки

Првите весници и списанија во Македонија, Војо Вељановски

Од посетата на Сиднеј и Мелбурн, Славе Николовски-Катин

Заклетва, Славко Димовски

Македонија го загуби својот најголем син, Димитар Влахов

Смртта на Гоце Делчев, народна песна

Во дните тешки да бидеш верен, Коле Неделковски

М’лскавици, Коле Неделковски

Пеш по светот, Коле Неделковски

Мајко, навечер треба вечера, Иван Цанкар

Стојан и Лилјана, народна песна

Убавиот збор влегува право во срцето, Нада Зекманова-Јакимова

Бистра, Генади Болиновски

Бисерчиња од нашето народно творештво

Вовед во македонскиот јазик, Виолета Ајдинска Папазовска

Запознавање и поздравување, Виолета Ајдинска Папазовска

Броеви, редни броеви, датуми и колку чини, Виолета Ајдинска Папазовска

Земји, народи и јазици, Виолета Ајдинска Папазовска

Напорен ден и обврски, Виолета Ајдинска Папазовска

Празници и подароци, роденден и покани, Виолета Ајдинска Папазовска

Слободно време – на излет, Виолета Ајдинска Папазовска

Временска прогноза, Виолета Ајдинска Папазовска

Македонска национална кујна и македонски рецепти, Виолета Ајдинска Папазовска

На Галичка свадба, Виолета Ајдинска Папазовска

Запознајте ја Македонија, Виолета Ајдинска Папазовска

Ајде да запееме, Виолета Ајдинска Папазовска

Анатомија на чувствата, Лилјана Стоилковска Андоновска

Те сакам до небото и назад, Ана Бунтевска

Поезија за возрасни, Саво Констадиновски

Приказна за ветерот Северко, Ванчо Николески

Три леба, Аналфи Иштван

Врне снег, Стојан Тарапуза

Весна и Џивко, Киро Донев

Роденден, Александар Поповски

Велигденска песна, Славка Манева

Дворец, Стојан Тарапуза

Ѕвездени златници, Браќа Грим

Родниот јазик е бисерен ѓердан, Видое Подгорец

Дождот е мојот пријател, Нада Зидар-Богади

Септемвриско ракување, П. Миленковски

Последниот лист, Горјан Петревски

Ало, Зоки, како си?, Наум Попески

Есен, Македонска Јанчевска

Волшебното пенкало, Ненад Џамбазов

Сложна дружина, Славка Манева

На мојата мајка, Ненад Џамбазов

Камен цвет, Киро Донев

Априлска, Ристо Давчевски

Навреда, Горјан Петревски

Велигден, Наум Попески

Лисицата, ежот и кртот, македонска народна приказна

Песна за Вардар, Перо Миленкоски

На бреговите на Охридското езеро, Бранислав Нушиќ

Убав збор, Васил Тоциновски

Највеселата ноќ; Васил Куноски

Летен повик, Ели Мазаклиева

Раѓање на најубавата песна, Ана Матовска Смилевска

Силата на зборовите, Славка Арсова

Силата на зборовите и твоето однесување, Славка Арсова

Убави зборови, Видое Подгорец

Рациновата љубов, Петар Стојчевски

Ленка, Коста Солев Рацин

Денови, Коста Солев Рацин

Копачите, Коста Солев Рацин

Огномет, Коста Солев Рацин

Аптека во вреќа, Киро Донев

Колку боли навредата, Горјан Петревски

Двајца другари, македонска народна приказна

Мома Тантелина и волкот, македонска народна приказна

Сончева девојка, македонска народна приказна

Врапчешка работа, Томе Арсовски

Новогодишна здравица, македонска народна песна

Збирајте се дечиња, македонска народна песна

Итар Пејо му вади заб на селанец, Стале Попов

Татковина, Анте Поповски

Те имаме само тебе, Славка Арсова

Таму е нашата река, Петре М. Андреевски

Ропство, Коле Неделковски

Илинденска песна, Васил Куновски

Цветови, Славко Јаневски

Силјан Штркот, Марко Цепенков

Спроти Илинден, Мите Богоевски

Ангелот на Света Софија, Блаже Конески

Раѓање на зборот, Ацо Шопов

Македонија, Анте Поповски

Аз, буки, веди, Видое Подгорец

Панонски легенди, (одломка)

Везилка, Блаже Конески

Дедо ми, Милчо Манчевски

Запирка, Точка, Извичник, Прашалник, Две точки, Три точки, Стојан Тарапуза

Денови, Стојан Тарапуза

Букви, Гане Тодоровски

Глаголица, Анте Поповски

Лицето на зборовите, Петре М. Андреевски

Последиот македонски гуслар, Раде Силјан

Мајка, Јосип Коцев

Македонец, Душко Аврамов

Македонка, Душко Аврамов

О, Солунски браќа, Душко Аврамов

Пред години многу, Душко Аврамов

Во Разлог и Кресна, Душко Аврамов

Најсветлата ѕвезда, Душко Аврамов

Јас сум твое дете, Душко Аврамов

Македонска земја, Душко Аврамов

Иселеници, Душко Аврамов

Заден шепот, Душко Аврамов

Незаборавен ден, Душко Аврамов

Во зеници за’рте ноќта, Душко Аврамов

Земја Илинденска, Никола Јонков Вапцаров

Се си доаѓа на свое, Сузана Божиновска